افسردگی در نوجوانان مانند افسردگی در زنان یا افسردگی در مردان تعریف ثابتی دارد و آن هم مجموعه تغییرات ناگهانی در رفتار، احساسات و روند زندگی در سال‌های ۱۳ تا ۱۷سالگی فرد است. این اختلال خاموش شادی و انگیزه را از نوجوان می‌گیرد. افسردگی در نوجوانان غمی واقعی و نیازمند توجه و درک است. عوامل متعددی از فشارهای تحصیلی و اجتماعی گرفته تا مسائل خانوادگی و تغییرات هورمونی در بروز آن نقش دارند. شناخت نشانه‌ها، درک علت‌ها و آگاهی از روشهای حمایتی فرزندان را در این نبرد یاری می‌کنند و نمی‌گذارند سایه افسردگی، روشنایی دوران نوجوانی‌شان را بپوشاند.
آیا تغییرات خلقی فرزندتان فراتر از نوسانات طبیعی این دوره است؟ آیا نشانه‌هایی از غم مداوم، بی‌علاقگی به فعالیت‌ها یا تغییر در الگوهای خواب و غذا در او می‌بینید؟ بیایید با مطالعه این مقاله از کلینیک حس هم‌قدم شویم تا راهی برای عبور از این تاریکی و رسیدن به سلامت روان پیدا کنیم.
عوامل موثر در بروز افسردگی در نوجوانان
افسردگی ریشه در تعامل پیچیده عوامل زیستی، روان‌شناختی و اجتماعی دارد. این اختلال چندعاملی از برهم‌کنش این حوزه‌های مختلف نشات می‌گیرد. مهم‌ترین عوامل عبارت‌اند از: (مقاله مرتبط: افسردگی چیست)
- ژنتیک: سابقه خانوادگی اختلالات خلقی زمینه‌ساز افزایش خطر ابتلا در نوجوان است.
- نوروبیولوژی و نوروترنسمیترها: تغییرات در ساختار یا عملکرد مدارهای مغزی مرتبط با خلق، به‌ویژه در انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین نقش کلیدی دارند.
- تغییرات هورمونی: نوسانات و تغییرات هورمونی دوران بلوغ، به‌ویژه محور هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال HPA axis در بروز علائم افسردگی در نوجوانان نقش دارد.
- عوامل روان اجتماعی و تجارب زیان‌بار: تجربه رویدادهای آسیب‌زا در دوران کودکی و نوجوانی مانند سوگ، سو استفاده جسمی یا جنسی، غفلت، زورگویی (bullying) یا استرس‌های شدید محیطی با افزایش احتمال ابتلا به افسردگی در نوجوانان ارتباط دارند.
چه نوجوانانی مستعد افسردگی هستند؟
بعضی از نوجوانان، به واسطه عوامل گوناگون، در برابر این اختلال خلقی آسیب‌پذیرتر هستند و احتمال بیشتری برای تجربه آن دارند.
به نقل از سایت medlineplus: «این گروه‌ها شامل نوجوانان مبتلا به سایر اختلالات روان‌پزشکی مانند اضطراب، اختلالات خوردن یا سومصرف مواد هستند. همچنین افرادی که از بیماری‌های جسمی مزمن رنج می‌برند به دلیل تاثیرات جسمی و روانی بیماری، آسیب‌پذیرتر هستند. سابقه خانوادگی اختلالات روانی، به‌ویژه اختلالات خلقی و اضطرابی هم به دلیل عوامل ژنتیکی و محیطی، خطر را افزایش می‌دهد.»
نوجوانانی که در خانواده‌های ناکارآمد با تعارضات شدید زندگی می‌کنند یا با مشکلات بین‌فردی در مدرسه و جمع همسالان، مانند طرد شدن یا قلدری، مواجه هستند هم در معرض خطر بیشتری قرار دارند. علاوه بر این نوجوانان با اختلالات یادگیری یا نقص توجه، افرادی که در کودکی تجربه‌های تلخ و آسیب‌زایی مانند سواستفاده، غفلت یا فقدان ناگهانی عزیزان داشته‌اند و کسانی که عزت‌نفس پایین، نگرش منفی و مهارتهای مقابله‌ای ضعیف برخوردارند، بیشتر مستعد افسردگی هستند. در نهایت اعضای جامعه LGBTQIA+ که نگرش‌های جنسی (مقاله مرتبط: گرایش جنسی) متفاوتی دارند و با تبعیض و فشارهای اجتماعی و روانی روبه‌رو هستند هم در این گروه پرخطر قرار می‌گیرند.
نشانههای افسردگی در نوجوانان چیست؟
به نقل از سایت mayoclinic افسردگی در نوجوانان به اشکال مختلف خودش را نشان می‌دهد که عبارت‌اند از:
- احساس غمگینی مداوم
- احساس پوچی
- ناامیدی
- تحریک‌پذیری، خشم یا احساس خستگی روانی حتی نسبت به مسائل جزئی
- بی‌علاقگی نسبت به فعالیت‌هایی که قبلا لذت‌بخش بوده‌اند
- تغییر در وزن بدن مانند کاهش وزن بدون رژیم غذایی یا افزایش وزن ناشی از پرخوری
- اختلالات خواب، ازجمله مشکل در به خواب رفتن، بیدار ماندن یا خواب بیش از حد
- بی‌قراری یا ناتوانی در نشستن آرام
- خستگی مفرط یا نداشتن انرژی
- احساس بی‌ارزشی یا گناه شدید
- مشکل در تمرکز، حافظه یا تصمیم‌گیری
- افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
اما آیا می‌دانستید که افسردگی در دختران و پسران با هم متفاوت هستند؟
| افسردگی در نوجوانان | |
| علائم افسردگی در نوجوانان دختر | ۱- پرخوری و افزایش وزن یا کاهش اشتها و کاهش وزن ۲- خودکشی یا افکار مرتبط با مرگ یا اقدام به خودکشی ۳- اضطراب و احساس پوچی، بدبینی، ناامیدی، احساس گناه، بی‌ارزشی یا درماندگی ۴- از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها و سرگرمی‌های سابق ۵- مشکل در تمرکز، تصمیم‌گیری ۶- تحریک‌پذیری مداوم ۷- پرخوابی، بی‌خوابی یا زود بیدار شدن |
| علائم افسردگی در نوجوانان پسر | ۱- احساس پوچی و ناامیدی ۲- نداشتن علاقه به فعالیت‌های سابق، کناره‌گیری از جمع دوستان یا خانواده ۳- پرخاشگری‌های بیش از اندازه و بی‌دلیل، طغیان خشم، بروز مداوم رفتارهای خشونت‌آمیز، بی‌تفاوتی ۴- انجام کارهای پرخطر و ریسکی |
افسردگی در نوجوانان را چگونه تشخیص می‌دهند؟
نوجوانی مرحله‌ای حساس و پر چالش در زندگی هر فرد است که افسردگی در این دوران بیشتر رخ می‌دهد. آمارها نشان می‌دهند که تقریبا از هر پنج نوجوان، یک نفر به افسردگی مبتلا میشود و تشخیص و درمان زودهنگام آن برای پیشگیری از تشدید علائم و مشکلات آتی در زندگی فرد اهمیت به سزایی دارد. درحالی‌که عصبانیت و بدخلقی در این سن طبیعی به نظر می‌رسند، افسردگی وضعیتی متفاوت و عمیق‌تر است که فراتر از غم و ناراحتی باعث نابودی شخصیت نوجوان و ایجاد حس ناامیدی و خشم میشود. (مقاله مرتبط: تست علائم افسردگی)
رفتارهای غیرمعمول و تند نوجوانان گاهی نشانه‌ای از افسردگی است. والدین و اطرافیان باید علت ناراحتی نوجوان را ریشه‌یابی کنند. نکته مهم این است که نوجوانان افسرده همیشه غمگین به نظر نمی‌رسند؛ بلکه تحریک‌پذیری، کلافگی و پریشانی از علائم مهم این اختلال در این سنین هستند. تشخیص افسردگی در نوجوانان از طریق صحبت با متخصص و همچنین استفاده از تست‌های معتبر افسردگی مانند تست افسردگی ماریاکواس (مخصوص کودک و نوجوان)، تست افسردگی بک (مخصوص نوجوان و بزرگسال) و تست افسردگی کوتچر (مخصوص نوجوانان) صورت می‌گیرد. یادتان باشد که این تست‌ها مبنای قطعی تشخیص نیستند و ارزیابی تخصصی توسط روانشناس و روانپزشک ضروری است. (مقاله مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک)
۱۰راهکار موثر برای ارتباط‌گیری با نوجوان افسرده
نوجوانی با روح افسرده، نیازمند قلبی گشوده و گوشی شنوا است؛ با همدلی و صبر، پلی از جنس اعتماد بسازیم تا روشنایی امید در دلش جوانه بزند. در ادامه همراه ما باشید تا با ۱۰ راهکار سریع و قوی برای برقراری ارتباط با نوجوانتان آشنا شوید.
- با گوش دادن فعال شروع کنید: به‌جای دادن راه‌حل یا نصیحت، شنونده واقعی باشید. اجازه دهید نوجوان آزادانه، بدون ترس از سرزنش یا قضاوت احساساتش را بیان کند.
- احساسات او را تایید کنید و کوچک نشمارید: حتی اگر نگرانی‌هایش از دید شما ساده به نظر می‌رسد، با جملاتی مثل «می‌فهمم چقدر برات سخته» همراهی نشان دهید. در واقع به احساساتش اعتبار دهید.
- ارتباط بدون فشار برقرار کنید: اگر تمایل به صحبت کردن ندارد، اصرار نکنید. اما حضور خود را با آرامش و ثبات نشان دهید: «هر وقت خواستی صحبت کنی، من کنارتم.»
- زمانی بدون هدف برای با هم بودن ایجاد کنید: فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، آشپزی یا تماشای فیلم بدون فشار برای گفت‌وگو حس امنیت و نزدیکی را تقویت میکند.
- درک مرز میان نگرانی و قضاوت را یاد بگیرید: رفتارهای نگران‌کننده را با مهربانی بازتاب دهید. مثلا «متوجه شدم این روزها کمتر حرف می‌زنی. نگرانتم.»
- سبک ارتباطی متناسب با شخصیت او را انتخاب کنید: بعضی نوجوانان از طریق پیام یا یادداشت راحت‌تر صحبت می‌کنند. با توجه به ترجیح او، راه ارتباطی را انعطاف‌پذیر انتخاب کنید.
- احساسات را با ابزارهای خلاقانه تشویق به بیان کنید: نقاشی، نوشتن، موسیقی یا هر روش خلاقانه‌ای به نوجوان کمک میکند احساساتش را حتی بدون صحبت مستقیم نشان دهد.
- مشاوره را بدون برچسب‌زنی پیشنهاد دهید: مشورت با روانشناس را مانند مراقبت جسمی عادی‌سازی کنید. «خیلی‌ها وقتی حالشان خوب نیست، از یک مشاور کمک می‌گیرند. این کار نشانه ضعف نیست.»
- اعتمادبه‌نفس او را تقویت کنید: با دادن مسئولیت‌های کوچک، تشویق رفتارهای مثبت و تاکید بر نقاط قوتی که دارد، حس ارزشمندی را در او زنده نگه دارید.
- ملایمت مداوم داشته باشید، حتی در سکوت او: اگر نوجوان از صحبت طفره می‌رود، همچنان با آرامش، ثبات و حضور بدون قضاوت در کنار او بمانید. گاهی همین پایداری آرام، دری به سوی اعتماد دوباره می‌گشاید.
برای همراهی با نوجوان، دایره امنی از شناخت دوستانش بسازید و با نگاهی همدلانه، رفت‌وآمدهای او را زیر نظر بگیرید. شور و نشاط را با تشویق به فعالیت‌های پرانرژی در زندگی‌اش جاری کنید و با اختصاص دادن زمان باکیفیت، پیوند عاطفی‌تان را مستحکم‌تر سازید. این توجه آگاهانه، نوری در مسیر پرفراز و نشیب نوجوانی است.
راه‌های درمان افسردگی در نوجوانان
درمان افسردگی در نوجوانان شامل رویکردهای زیر میشود که به‌صورت ترکیبی یا جداگانه به کار می‌روند.
روان‌درمانی
روان‌درمانی یا مشاوره به شما کمک میکند احساسات و حالات روانی‌تان را درک و مدیریت کنید. در این روش شما از درمانگری ماهر مانند روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی یا مشاور کمک می‌گیرید. این کار به شما فرصت می‌دهد احساساتتان را با کسی در میان بگذارید که درکتان میکند. همچنین می‌توانید یاد بگیرید چگونه افکار منفی را متوقف کنید و بیشتر به جنبه‌های مثبت زندگی بنگرید. این کار باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و بهبود احساس شما نسبت به خودتان میشود. (مقاله مرتبط: روان درمانی چیست)
انواع مختلف روان‌درمانی عبارت‌اند از:
- درمان شناختی رفتاری CBT
- درمان بین‌فردی IPT
با پر کردن فرم زیر می‌توانید از بهترین روانشناسان کلینیک حس برای روان درمانی فردی وقت مشاوره دریافت کنید.
دارودرمانی
در بعضی موارد پزشک توصیه میکند که دارو هم همراه با روان‌درمانی استفاده شود. چند نوع داروی ضدافسردگی وجود دارد که به‌طور گسترده بر روی نوجوانان بررسی شده‌اند و اثرگذار بودن آنها اثبات شده است. اگر داروی ضدافسردگی مصرف می‌کنید، لازم است به‌طور منظم به پزشک مراجعه کنید.
نکاتی که درباره داروها باید بدانید:
- حدود ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد تا اثر داروها مشخص شود.
- باید چند داروی مختلف را امتحان کنید تا یکی که برای شما موثر است پیدا شود.
- یافتن دوز مناسب دارو زمان‌بر است.
- در برخی موارد، در ابتدای مصرف دارو یا هنگام تغییر دوز، افکار یا رفتارهای خودکشی در نوجوانان افزایش می‌یابد. در صورت بدتر شدن حال یا داشتن افکار آسیب به خود، حتما به والدین یا سرپرست خود اطلاع دهید.
- هرگز نباید داروی ضدافسردگی را به‌طور ناگهانی قطع کنید. برای قطع دارو باید با همکاری پزشک و به‌صورت تدریجی و ایمن دوز دارو کم شود.
برنامه‌های ویژه برای افسردگی شدید
نوجوانانی که افسردگی شدید دارند یا در معرض خطر آسیب به خود هستند، به درمان فشرده‌تری نیاز دارند. این درمان شامل بستری شدن در بیمارستان روان‌پزشکی، شرکت در برنامه‌های روزانه جلسات مشاوره، بحث‌های گروهی و فعالیت‌هایی با متخصصان سلامت روان و سایر بیماران میشوند. (مقاله مرتبط: انواع گروه درمانی)
کلام آخر کلینیک حس
نوجوانی با فراز و نشیب‌های احساسی همراه است و گاه فشارهای گوناگون، زمینه را برای افسردگی فراهم می‌سازد؛ افسردگی در نوجوانی با رخوت، بی‌انگیزگی و اختلال در نظم زندگی خود را نشان می‌دهد و حتی ممکن است سلامت جسم را نیز تحت تاثیر قرار دهد. برای گذر از این دوران دشوار، همراهی خانواده، مشاوره تخصصی و در صورت نیاز، درمان دارویی، راهگشا هستند.
اگر نوجوانی دارید که درگیر نشانههای افسردگی است، همین امروز برای مشاوره تخصصی با روان‌درمانگران مجرب ما در کلینیک حس وقت بگیرید. گفتگوی صادقانه، آغاز راهی روشن برای حال خوب فرزندتان است پس برای پرکردن فرم نوبت‌دهی در صفحه اصلی همین حالا اقدام کنید.
سوالات متداول
- کدام اختلالات باعث علائم افسردگی میشوند؟
اختلالات دوقطبی، اختلال سیکلوتیمیک، اختلال بینظمی خلقی اخلالگرانه، اختلال افسردگی مداوم و اختلال دیسفوریای پیشقاعدگی باعث علائم افسردگی میشوند. - مهارتهای ارتباطی چه تاثیری بر درمان افسردگی در نوجوانان دارد؟
حساسیت نوجوانان به قضاوت و ترس از آن، آنها را از تعاملات اجتماعی دور میکند و این انزوا باعث افسردگی میشود. - اولین گام برای تشخیص قطعی افسردگی در نوجوانان چیست؟
انجام تست افسردگی در نوجوانان اولین گام برای تشخیص قطعی است. - افسردگی نوجوانان چگونه بر مغز تاثیر میگذارد؟
کمبود اکسیژن در مغز التهاب و مرگ سلولی را تشدید میکند و باعث مشکلات یادگیری، حافظه و تنظیم خلقوخو میشود. - نشانههای هشداردهنده افسردگی در سنین بلوغ کداماند؟
غم مداوم، گوشهگیری، تغییرات خواب و اشتها، افت عملکرد تحصیلی و افکار خودکشی نشانههای هشداردهنده افسردگی در سنین بلوغ هستند.