بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان همانند کاشت درختی تنومند است؛ اگر از آن با عشق، تشویق و صبر مراقبت کنید، ریشه‌هایش محکم میشود و روزی سایه‌اش را به دنیا هدیه می‌دهد. پرورش این ویژگی از همان کودکی، نقشی کلیدی در سلامت روانی، موفقیت تحصیلی و روابط اجتماعی او دارد. مهارت‌آموزی، تجربه موفقیت و حتی شکست، اجزای مهمی در شکل‌گیری این احساس ارزشمندی هستند. والدین با رفتار، گفتار و حمایت عاطفی خود، پایه‌های این اعتماد را می‌سازند و به فرزندانشان حس تعلق و باور به توانایی‌هایشان را منتقل می‌کنند.
کودکانی که اعتماد به نفس بالایی دارند، راحت‌تر با مشکلات روبه‌رو میشوند و مسیر رشد شخصی و اجتماعی خود را سریع‌تر و با آرامش بیشتری طی می‌کنند. در ادامه به ۱۶ راهکار علمی و کاربردی برای بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان می‌پردازیم. تا انتها این مقاله از کلینیک حس همراه باشید و به فرزندتان کمک کنید تا با ایمان به توانمندی‌هایش، شادتر، مستقل‌تر و موفق‌تر در مسیر زندگی گام بردارد.
بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان چه اهمیتی دارد؟
قبل از این‌که بگوییم چرا بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان اهمیت دارد بیایید داستان واقعی فردی که در کودکی اعتماد به نفس نداشته است را بررسی کنیم و ببینیم دنیای کودکی که به توانمندی‌هایش اعتماد ندارد، چه شکلی است.
ایوی کاپون در سایت littlevoices از دوران کودکی‌اش این‌گونه می‌گوید: «من کلاس‌های هنرهای نمایشی را از ۶ سالگی شروع کردم، اما هیچ‌وقت کودک برون‌گرا و با اعتماد به نفسی نبودم. در واقع، به‌شدت خجالتی بودم و همیشه در گوشه‌ای پنهان می‌شدم. وقتی نوبت به فعالیت‌های گروهی می‌رسید، اصلا جرئت نمی‌کردم شرکت کنم. به‌جای این که در صحنه حضور داشته باشم، بیشتر ترجیح می‌دادم که نظاره‌گر باشم.
این وضعیت برای مدتی ادامه داشت و والدینم نگران بودند. ناگهان تصمیم گرفتم که در فعالیت‌ها شرکت کنم. این تصمیم تغییر بزرگی در زندگی من ایجاد کرد؛ چراکه از آن لحظه به بعد، دیگر هیچ‌وقت به عقب نگاه نکردم! با گذشت زمان، من توانستم اعتماد به نفس لازم را پیدا کنم و به‌طور حرفه‌ای در رشته تئاتر موزیکال آموزش دیدم. در نهایت، متوجه شدم که علاقه اصلی‌ام در تدریس و کمک به دیگران است. حالا می‌فهمم که اعتماد به نفس نه‌تنها در هنرهای نمایشی بلکه در تمام جنبه‌های زندگی برای رشد فردی و اجتماعی ضروری است.»
همان‌طور که در مثال بالا دیدیم بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان در تمام جنبه‌های نوردیده‌تان تاثیرگذار است. اعتماد به نفس باعث میشود کودک با چالش‌های مختلف زندگی روبه‌رو شود و به رشد شخصیتی و اجتماعی سالمی برسد. زمانی که کودکان اعتماد به نفس دارند، به توانایی‌های خود ایمان می‌آورند و با امیدواری به سمت اهدافشان حرکت می‌کنند. این ویژگی به آنها انگیزه می‌دهد تا چیزهای جدید را امتحان کنند، از اشتباهات خود درس بگیرند و در موقعیت‌های مختلف از خود دفاع کنند.
اعتماد به نفس به کودکان کمک میکند تا به خودشان احترام بگذارند و مسئولیت کارهایشان را برعهده بگیرند. کودکان با اعتماد به نفس قادر به ایجاد روابط سالم و قوی با دیگران هستند؛ چراکه آنها خودشان را بدون ترس از قضاوت‌های منفی ابراز می‌کنند و ارتباط‌های موثری دارند.
بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان باعث میشود تا آنها انعطاف‌پذیر باشند و بتوانند در مواجهه با چالش‌ها و اشتباهات، از خودشان حمایت و محافظت کنند. این ویژگی به آنها کمک میکند تا در عمل استقلالشان را حفظ کنند، شجاعت تصمیم‌گیری داشته باشند و در زندگی روزمره احساس کنترل و توانمندی کنند؛ بنابراین، بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان نقش اساسی در شکل‌گیری شخصیتی سالم و توانمند دارد که زمینه موفقیت‌های آنها را برای آینده می‌چیند.
ویژگی‌های کودکی که اعتماد به نفس دارد چیست؟
اعتماد به نفس برای هر فردی معنا و نمود متفاوتی دارد، اما در اینجا به معنای داشتن ایمان به توانایی‌های خود، احساس ارزشمندی، پذیرش مسئولیت کارها و داشتن نگرش خوش‌بینانه نسبت به زندگی است. برخی کودکان ذاتا اعتماد به نفس بیشتری دارند اما این ویژگی ثابت نیست و می‌تواند رشد کند. اعتماد به نفس تنها به ظاهر و رفتار بیرونی محدود نمی‌شود، بلکه احساسی درونی است؛ مثلا امکان دارد کودکی با اعتماد به نفس، فردی اجتماعی و فعال در کلاس باشد و کودکی دیگری با همان سطح اعتماد به نفس رفتاری آرام بروز دهد و تعداد دوستان صمیمی‌اش کمتر باشند.
هر دو کودک در یادگیری و تجربه‌های جدید مشتاق هستند و نسبت به توانایی‌هایشان خوش‌بینانه تلاش می‌کنند. نقش والدین، معلمان و سایر بزرگسالان در بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان بسیار اهمیت دارد. آنها با رفتار و کلامشان می‌توانند این ویژگی را در کودکان تقویت کنند. (مقاله مرتبط: تربیت فرزند پس از مهاجرت)
به نقل از سایت nhsfife: «تحقیقات حاکی از این است که معلمان با اعتماد به نفس بالا در توانایی تدریس خود، دانش‌آموزان با اعتماد به نفس پرورش می‌دهند. والدینی هم که به توانایی‌های خود در نقش والدین اعتماد دارند، باورهای خود را در فرزندانشان تقویت می‌کنند و توانمندی‌های آنها را بهبود می‌بخشند.»
مولفه‌های اعتماد به نفس
باور به توانایی‌های خود، سنگ بنای موفقیت و رشد در کودکان است و درک مولفه‌های آن و نشانه‌های کمبود اعتماد به نفس، نقشی کلیدی در پرورش نسلی توانمند و بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان دارد. در جدول زیر به تحلیل این نشانه‌ها می‌پردازیم.
| مؤلفه‌های اعتماد به نفس | مثال | توضیحات | نشانه‌های کمبود اعتماد به نفس |
| باور به توانایی‌های خود (خودکارآمدی) | کودکی که باور دارد می‌تواند در امتحان موفق شود، بیشتر تلاش میکند و احتمال موفقیتش افزایش می‌یابد. | اعتقاد به توانایی خود برای انجام وظایف و دستیابی به اهداف | تصویر منفی از خود |
| ذهنیت رشد | کودکی که پس از شکست در مسابقه، به‌جای ناامیدی، به‌دنبال راه‌هایی برای بهبود عملکرد خود می‌رود. | باور به این‌که توانایی‌ها قابل بهبود هستند و با تلاش و یادگیری می‌توان پیشرفت کرد | مشکل در ایجاد و حفظ دوستی |
| احساس واقعی از ارزش خود | کودکی که با وجود انتقاد دیگران، به ارزش‌های خود پایبند است و احساس خوبی نسبت به خود دارد. | آگاهی از ارزش و جایگاه منحصربه‌فرد خود در دنیا، بدون توجه به دستاوردها یا نظرات دیگران | احساس تنهایی و انزوا |
| پذیرش مسئولیت برای اعمال خود | فردی که به‌جای سرزنش دیگران برای مشکلاتش، به‌دنبال راه‌حل می‌رود و مسئولیت اعمال خود را می‌پذیرد. | باور به این‌که فرد مسئول زندگی خود و انتخاب‌هایش است و می‌تواند در برابر اتفاقات واکنش مناسب نشان دهد. | دشواری در امتحان کردن تجربه‌های تازه، مقایسه مداوم خود با دیگران، کم ارزش دانستن دستاوردها |
| خوش‌بینی نسبت به زندگی | فردی که پس از یک شکست، به‌جای ناامیدی، به خود می‌گوید که می‌تواند از این تجربه درس بگیرد و در آینده موفق شود. | نگرش مثبت و انتظار داشتن نتایج خوب، حتی در مواجهه با مشکلات | ناتوانی در کنار آمدن با شکست |
۱۶ راهکار برای بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان
روش‌های بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان عبارت‌اند از:
۱- اجتناب از جملات منفی در مورد توانایی‌های کودک
مراقب باشید که عباراتی مانند «تو اصلا موسیقی‌دان نیستی» یا «تو نمی‌توانی ریاضی بخوانی» را بیان نکنید. این جملات در دراز مدت تاثیر منفی بر اعتماد به نفس کودکان می‌گذارند.
۲- تعیین وظایف چالش‌برانگیز و قابل انجام برای کودک
وظایفی را برای کودک یا نوجوان تعیین کنید که چالش‌برانگیز باشد، ولی برای آنها استرس ایجاد نکند. مثلا اگر کودک علاقه‌مند به ورزش است، می‌توانید وظایفی مانند تمرین ۱۰ دقیقه دویدن به مدت یک هفته یا یادگیری یک تکنیک جدید در فوتبال یا بسکتبال تعیین کنید. در این فعالیت‌ها به‌تدریج کودک پیشرفت میکند و طعم موفقیت را می‌چشد.
۳- تقسیم وظایف به مراحل کوچک و بازخورد مثبت
به کودک وظیفه بدهید اما آن وظیفه را به مراحل کوچک تقسیم کنید. در هر مرحله بازخورد مثبت دهید و او را برای تلاش و پشتکارش تحسین کنید.
۴- حمایت بدون ارائه راه‌حل فوری
وقتی کودکتان به کمک نیاز دارد کنار او بروید اما به او راه‌حل ندهید. با روش‌های مختلف کمک فکری قوی باشید تا بتواند خلاقانه موضوع را حل کند و حل مسئله را یاد بگیرد.
۵- تشویق به مقایسه با خود و نه دیگران
کودکان را تشویق کنید تا بر استانداردهای خودشان تمرکز کنند و خود را با دیگران مقایسه نکنند. مثلا به کودک بگویید: «نگاه کن که چقدر در این درس پیشرفت کرده‌ای. ماه گذشته مشکل داشتی، ولی الان خیلی بهتر شده‌ای.» این نوع بازخورد باعث میشود که کودک به‌جای مقایسه نمرات یا عملکرد خود با دیگران، به دستاوردهای شخصی خودش افتخار کند.
۶- تحسین بر تلاش‌ها و پیشرفت‌های فردی
وقتی کودکتان را تحسین می‌کنید، باید دقیقا بگویید چه کاری را خوب انجام داده است و چرا این کار ارزش تحسین دارد. شما باید آنچه را که به‌طور خاص در رفتار یا تلاش‌های آنها تحت کنترل خودشان بوده است، ستایش کنید. این نوع تحسین کمک میکند که کودک یا نوجوان بداند چه عواملی باعث موفقیتش شده است و چطور می‌تواند این عوامل را در آینده تکرار کند.
۷- صادق بودن در تحسین‌ها
شما باید در تحسین و تشویق کودک صادق و واقع‌بین باشید. یعنی اگر کاری را به‌درستی یا به‌خوبی انجام نداده‌اند، نباید به آنها بگویید که عالی بوده یا خیلی خوب عمل کرده‌اند. این نوع تحسین می‌تواند باعث گیجی و سردرگمی شود و اثر معکوس بگذارد.
۸- بیان افتخار از تلاش‌های کودک و نوجوان
تلاش‌های کودکتان را ببینید و به او بازخورد دهید. مثلا به کودکتان بگویید از این‌که در حال انجام کارهایی مانند شنا، نوشتن یا رقصیدن هستی خیلی خوشحال هستم. این کار باعث میشود که آنها برای ادامه دادن به فعالیت‌هایی که واقعا از آنها لذت می‌برند، تلاش کنند.
۹- هیچ‌وقت از تحسین دست نکشید
همیشه برای موفقیت‌ها و تلاش‌های کودکتان در هر مرحله از زندگی حتی کوچک‌ترین دستاوردها، تشویق و تحسین کنید. وقتی کودکان کوچک هستند و دست به انجام کارهایی مثل آواز خواندن یا هر فعالیت جدیدی می‌زنند، والدین یا مربیان معمولا با هیجان و خوشحالی از آنها حمایت می‌کنند و برایشان کف می‌زنند تا احساس کنند که تلاششان ارزشمند است. این کار را ادامه دهید.
۱۰- اجتناب از تعریف‌های قطعی و غیرواقعی
این جمله به این معنا است که باید به کودکتان نشان دهید که شما به پتانسیل و توانایی‌های آنها برای رسیدن به اهدافشان ایمان دارید، نه این‌که آنها را تنها بر اساس ویژگی‌های ثابت مانند باهوش بودن یا استعداد خاص داشتن تعریف کنید.
۱۱- نشان دادن علاقه به کارهای کودک
اگر کودکی در حال نقاشی کشیدن است به‌جای این‌که تنها به نتیجه نهایی نگاه کنید، می‌توانید در مورد فرایند و جزئیات کارشان سوال و اظهار علاقه کنید. مثلا بپرسید چرا این رنگ‌ها را انتخاب کردی؟ یا چطور ایده نقاشی‌ات به ذهنت رسید؟
۱۲- مثبت بودن نسبت به شکست و اشتباهات
در مواجهه با شکست مثبت باشید! به کودکان کمک کنید تا ارزش اشتباهات و شکست‌ها را ببینند و بدانند که همه این‌ها مراحل رسیدن به موفقیت هستند. مثلا می‌توانید از نمونه‌های معروف استفاده کنید که در آنها افراد بزرگ و موفق، شکست‌های زیادی تجربه کرده‌اند. «تو می‌دونی که توماس ادیسون ۱۰۰۰ بار شکست خورد تا لامپ برق رو اختراع کنه؟ اون شکست‌ها بهش کمک کرد تا بالاخره به موفقیت برسه.»
۱۳- یادگیری از اشتباهات و ادامه دادن به چالش‌ها
به کودک بگویید: هیچ‌وقت از شکست نترس! وقتی اشتباهی می‌کنی، هیچ مشکلی نیست. مهم این است که از اون اشتباه یاد بگیری و دفعه بعد بهتر عمل کنی. همه‌مون اشتباه می‌کنیم، اما چیزی که مهمه اینه که تلاش کنیم و از هر اشتباه برای پیشرفت استفاده کنیم.
۱۴- سازنده بودن انتقادات و پرهیز از القای افکار منفی
وقتی به کودک انتقادی دارید، باید به رفتار و عمل او توجه کنید. یعنی به جای این‌که بگویید تو همیشه بی‌دقتی یا تو هرگز به موقع نمی‌رسی، بهتر است بگویید امروز در این تکلیف کمی بی‌دقت بودی و باید بیشتر دقت کنی.
۱۵- جلوگیری از تکرار جملات منفی در موقعیت‌های آموزشی
از جملاتی که باعث تسلیم شدن کودک میشوند، پرهیز کنید. اگر والدین بگویند نگران نباش، این در خانواده ارثی است و من خودم نمی‌توانستم املا درست بنویسم، کودک فکر میکند که چون این مشکل در خانواده وجود دارد، هیچ امیدی به بهبود ندارد و نمی‌تواند این مشکل را حل کند.
۱۶- یادآوری موفقیت‌ها به کودک و ایمان به پتانسیل آن
به کودکی که توانایی‌های واضح خود را زیر سوال می‌برد، به‌طور مداوم یادآوری کنید که در آن زمینه موفقیت‌هایی هم داشته است. به پتانسیل آنها ایمان داشته باشید. باورهای مثبت کمی فراتر از آنچه که کودک واقعا می‌تواند انجام دهد، بهترین شانس برای تلاش و پشتکار است.
کلام آخر
اعتماد به نفس در کودکان زیربنای موفقیت، استقلال و سلامت روانی آنها در آینده است. با استفاده از روش‌های عملی و حمایت آگاهانه، می‌توانیم این ویژگی ارزشمند را در فرزندان خود تقویت کنیم. اگر به دنبال راهکارهای تخصصی‌تر و مشاوره حرفه‌ای برای بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان هستید، متخصصان کلینیک حس در کنار شما هستند. برای رزرو وقت مشاوره با ما تماس بگیرید یا با پرکردن فرم نوبت‌دهی با مشاوران کلینیک در ارتباط باشید.
سوالات متداول
- دلایل کمبود اعتماد به نفس در کودکان کداماند؟
تعریف بیش از حد، مورد قلدری واقعشدن، چاقی یا لاغری زیاد، استرس و اضطراب و انتقاد زیاد دلایل کمبود اعتماد به نفس در کودکان هستند. - بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان چه تاثیری بر موفقیت تحصیلی آنها دارد؟
بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان باعث بهبود انگیزه، تمرکز و تلاش آنها در یادگیری میشود و موفقیت تحصیلیشان را تقویت میکند. - چه روشهایی برای بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان بیشفعال موثر است؟
تشویق به تلاش، ارائه بازخورد مثبت، تقویت مهارتهای فردی و ایجاد محیطی حمایتی، باعث بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان بیشفعال را میشوند. - چه راهکارهایی برای تقویت روحیه و بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان استثنایی پیشنهاد میشود؟
ایجاد محیطی حمایتی، تشویق به استقلال، تمرکز بر توانمندیها و ارائه بازخورد مثبت باعث بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان استثنایی میشوند. - چه بازیهایی باعث بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان میشوند؟
بازیهای گروهی، نقشآفرینی، حل معما، ورزشهای تیمی و نمایش خلاقانه باعث بالا بردن اعتماد به نفس در کودکان میشوند. - تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس چیست؟
عزت نفس به احساس ارزشمندی درونی فرد مربوط میشود اما اعتماد به نفس به باور او نسبت به تواناییهایش در انجام کارها اشاره دارد. - اعتماد به نفس کاذب در کودکان چه عواقبی دارد؟
اعتماد به نفس کاذب در کودکان باعث رفتارهای خودشیفتهوار، تحقیر دیگران، گرایش به مواد مخدر و تجربه زودهنگام روابط پرخطر میشود.