مهاجرت اغلب با رویای آینده‌ای مملو از رفاه، امنیت و فرصت‌های بیشتر برای فرزندان گره‌خورده است؛ اما پس از ورود به محل زندگی جدید، خانواده‌ها درگیر مشکلات بزرگ و پیچیده‌ای می‌شوند که با رویاهای آن‌ها زمین تا آسمان تفاوت دارد. تربیت فرزند پس از مهاجرت، یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین چالش‌هایی است که خانواده‌های مهاجر با آن روبه‌رو می‌شوند. موفقیت یا شکست در این زمینه، میتواند تأثیر مستقیمی بر آینده فرزندان و سلامت روان کل خانواده داشته باشد.
اگر شما هم بعد از مهاجرت با مشکلات تربیتی فرزندتان دست‌وپنجه نرم می‌کنید و علامت سوال‌های زیادی در ذهنتان دارید، در این مقاله از کلینیک حس با هم یاد می‌گیریم چگونه بر چالشهای تربیت فرزند پس از مهاجرت غلبه کنیم و با ارائه راهکارهای عملی، محیطی امن و حمایتی برای رشد فرزندانمان به وجود آوریم. در جدول زیر نیز می‌توانید به طور اجمالی با تأثیرات مهاجرت بر کودکان بر اساس گروه سنی آشنا شوید.
| گروه سنی | علائم |
| پیش‌دبستانی | شب‌ادراری، مکیدن انگشت شست، ترس از جدایی، پرخاشگری، بازی‌های تکراری مرتبط با رویداد |
| دبستانی | مشکلات تحصیلی، مشکلات اجتماعی، احساس گناه، ترس از آینده، تغییرات در تفکر |
| نوجوانان | عزت‌نفس پایین، مشکلات رفتاری، افکار خودکشی، اختلالات خوردن، مشکلات روابط |
شایع‌ترین مشکلات تربیت فرزند پس از مهاجرت کدام‌اند؟
تربیت فرزند پس از مهاجرت قدرتمندترین مشکلی است که پدر و مادرها در کشور مقصد با آن مواجه می‌شوند. هر کشور با توجه به فرهنگی که دارد از روش‌ها و ارزشهای تربیتی متفاوتی پیروی می‌کند و این تفاوت‌ها میتواند باعث ایجاد سردرگمی و تعارض در خانواده‌ها شود. همان‌طور که در مقاله «مهاجرت در کودکی» اشاره شد، مهاجرت میتواند هم فرصت‌های رشد و توسعه را فراهم کند و هم چالش‌هایی را برای کودکان به همراه داشته باشد.
همچنین درک تغییرات رفتاری کودکان میتواند به والدین کمک کند که در تربیت فرزند پس از مهاجرت آگاهانه‌تر عمل کنند. در این مقاله، ما به طور خاص به بررسی مشکلات تربیتی که والدین مهاجر با آن‌ها مواجه می‌شوند، می‌پردازیم.
۱- تفاوت‌های فرهنگی در سبک‌های والدگری
تفاوت‌های فرهنگی در سبک‌های والدگری و تربیت فرزند پس از مهاجرت، یکی از مشکلاتی است که خانواده‌های مهاجر با آن مواجه می‌شوند. شکی نداریم که در همه فرهنگ‌ها هدف نهایی والدین پرورش فرزندان سالم و موفق است، اما روش‌ها و باورهای حاکم بر این فرایند، میتواند بسیار متفاوت باشد. مثلاً در ایالات متحده قانون‌هایی وجود دارند که مسئولیت‌های قانونی والدین نسبت به فرزندانشان را تعریف می‌کنند. (مقاله مرتبط: شوک فرهنگی مهاجرت)
همچنین برای حفاظت از کودکان در برابر آسیب یا بدرفتاری چهارچوبی دارند که مشخص می‌کند چه چیزی به‌عنوان سوءرفتار یا غفلت شناخته می‌شود. اما این قانون‌ها ممکن است با آنچه والدین در کشور مبدأ خود تجربه کرده‌اند، متفاوت باشد و همین موضوع میتواند باعث ایجاد سردرگمی و تعارض شود. درواقع آنچه در یک فرهنگ به‌عنوان شیوه‌ای پذیرفته‌شده برای تربیت فرزند تلقی می‌شود، ممکن است در فرهنگ دیگر به‌عنوان سوءرفتار تلقی شود.
در سایت rootedministry یکی از مهاجران در خاطراتش این‌گونه نوشته است: «وقتی پسرم ۱۶ساله شد و گواهینامه گرفت، درباره خرید ماشین برای او اختلاف‌نظر داشتیم، زیرا معتقد بودیم نیازی به ماشین ندارد و اتوبوس مدرسه کافی است. این تصمیم باعث شد که او بین فرهنگ خانه و جامعه آمریکایی در کشمکش باشد و به‌شدت با ما مخالفت کند. این اختلاف به مدت چهار سال باعث درگیری، سوءتفاهم و رنج در خانواده ما شد.»
۲- تغییرات در پویایی خانواده
مهاجرت به کشور جدید، پویایی خانواده را دستخوش تغییرات اساسی می‌کند. تفاوت در سازگاری اعضای خانواده، از جمله فرزندان که سریع‌تر با فرهنگ جدید تطبیق پیدا می‌کنند و والدین که بر حفظ سنت‌ها اصرار می‌ورزند، میتواند در خانواده تنش و درگیری ایجاد کند. (مقاله مرتبط: حفظ زندگی مشترک پس از مهاجرت)
برای مثال فرزندانی که در مدرسه با دوستان جدیدی آشنا می‌شوند و ارزشهای فرهنگی متفاوتی را تجربه می‌کنند، ممکن است با ارزشهای خانوادگی که در خانه آموزش می‌بینند، در تضاد قرار گیرند. علاوه بر این سازگاری با زبان، سیستم آموزشی و ارزشهای فرهنگی جدید، چالشهای دیگری را پیشروی خانواده‌ها قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین نکات در تربیت فرزند پس از مهاجرت که خانواده‌های مهاجر برای حفظ انسجام و آرامش خانوادگی با آن درگیر هستند، شناخت تفاوت‌های فرهنگی و تلاش برای ایجاد تعادل بین آن‌ها است.
۳- انزوا و جستجوی حمایت
همان نوجوان مهاجری را تصور کنید که از پدر و مادرش ماشین می‌خواست و با مخالفت آن‌ها روبه‌رو شد. در چنین شرایطی جامعه از خواسته پسر طرف‌داری می‌کند؛ بنابراین فشار هنجاری باعث می‌شود والدین احساس انزوا و ناکامی کنند، زیرا تصمیمات آن‌ها با هنجارهای اکثریت تضاد دارد. عدم حمایت اجتماعی و نبود یک جامعه همدل، استرس روانی را تشدید می‌کنند و برای خانواده احساس تنهایی بعد از مهاجرت و درماندگی به همراه دارند.
۴- به چالش کشیدن هنجارها
احساس تنهایی و عدم حمایت در شیوه تربیت فرزند بعد از مهاجرت، برای والدینی که به دنبال تأیید تصمیمات متفاوت خود هستند استرس و سرخوردگی ایجاد می‌کند. همچنین مواجهه با عدم همدلی از سوی افرادی که به آن‌ها نزدیک هستند، میتواند حس انزوا و ناکامی را تشدید کند. در واقع این شرایط بیانگر کشمکش میان هویت فردی و جمعی است، جایی که فرد تلاش می‌کند میان ارزشهای خود و توقعات جامعه تعادل برقرار کند.
۵- شکل‌گیری هویت و تعارضات داخلی در کودکان
کودکان مهاجر اغلب در تلاش برای حفظ هویت فرهنگی خود و درعین‌حال تطبیق با فرهنگ جدید، با چالشهای هویتی پیچیده‌ای برخورد می‌کنند. این دوگانگی میتواند احساس سردرگمی، عدم تعلق و اضطراب ایجاد کند.
برای مثال، یک نوجوان ایرانی در کشور جدید ممکن است در خانه به زبان فارسی صحبت کند و آداب‌ورسوم ایرانی را رعایت کند، اما در مدرسه با دوستانش به زبان انگلیسی صحبت کند و رفتارهای متفاوتی از خود نشان دهد. این تضاد بین هویت فرهنگی و هویت اجتماعی میتواند باعث شود که نوجوان اعتمادبه‌نفس خود را از دست بدهد و در روابط اجتماعی‌اش با مشکل مواجه شود.
۶- چالشهای زبانی و ارتباطی
تفاوت در تسلط زبانی در خانواده‌های مهاجر میتواند نقش روابط خانوادگی را تغییر دهد. کودکان که معمولاً سریع‌تر زبان جدید را یاد می‌گیرند، ممکن است در موقعیت‌هایی قرار بگیرند که مجبور شوند به‌عنوان مترجم عمل کنند. این موضوع برای کودک استرس‌زا است و میتواند مانع از رشد استقلال او شود و احساس کند مسئولیت بیش از اندازه بر دوش او است.
این موقعیت را در نظر بگیرید: «در یک جلسه اولیا و مربیان، والدینی از فرزندشان می‌خواهند که تمام مکالمه را برایشان ترجمه کند.» در اینجا کودک احساس می‌کند که به‌جای فرزند خانواده، مترجمی کوچک برای آن‌ها است.
۷- تفاوت سیستم آموزشی و انتظارات والدین از فرزندان
انتظارات تحصیلی بالای والدین مهاجر و تفاوت‌های موجود در سیستم آموزشی کشور جدید عوامل دیگری هستند که در تربیت فرزند پس از مهاجرت نقش دارند. والدینی که به موفقیت تحصیلی فرزندان خود اهمیت زیادی می‌دهند، ممکن است با سیستم آموزشی جدید که بر فعالیتهای گروهی، یادگیری مشارکتی و روشهای ارزیابی متفاوت تاکید دارد، مواجه شوند. این تفاوت‌ها باعث ایجاد تنش بین والدین و فرزندان می‌شود و بر عملکرد تحصیلی و سلامت روانی کودکان تأثیر منفی می‌گذارد.
راهکارهایی موثر بر تربیت فرزند پس از مهاجرت
در پروسه تربیت فرزند پس از مهاجرت هر خانواده مسیر منحصر‌به‌فرد خود را طی می‌کند. با صبر، حمایت و استفاده از این راهکارها، می‌توانید به فرزندان خود کمک کنید تا با موفقیت در محیط جدید زندگی کنند. در ادامه به بررسی ۱۰ راهکار موثر برای تربیت فرزند پس از مهاجرت می‌پردازیم.
- ایجاد تعادل فرهنگی: برگزاری جشن‌های فرهنگی، یادگیری درباره فرهنگ جدید، تشویق فرزندان به یادگیری زبان فارسی و زبان کشور جدید
- بهبود ارتباطات خانوادگی: ایجاد فضای گفت‌وگوی باز، اختصاص زمان منظم برای گفتوگو، گوش دادن فعال به فرزندان و انعطاف‌پذیری در قوانی.
- آشنایی با محیط جدید: آشنایی با فرهنگ جوانان، سیستم آموزشی جدید، شرکت در جلسات اولیا و مربیان و ارتباط با جامعه مهاجران
- تقویت هویت فرهنگی: تشویق فرزندان به یادگیری و استفاده از هر دو زبان، برگزاری جشن‌های هر دو فرهنگ، معرفی الگوهای موفق و حمایت از هویت دو فرهنگی
- آموزش مهارتهای اجتماعی و فرهنگی: آموزش آداب معاشرت، تمرین موقعیت‌های اجتماعی، تشویق به شرکت در فعالیتهای گروهی و آموزش نحوه برخورد با تفاوت‌های فرهنگی
- کمک به یادگیری زبان جدید: تشویق به مطالعه، ثبت‌نام در کلاس‌ها، ایجاد فرصت‌های تمرین زبان در خانه و استفاده از اپلیکیشن‌ها
- تشویق به شرکت در فعالیتهای اجتماعی: پیوستن به تیم‌های ورزشی، شرکت در فعالیتهای داوطلبانه و کلاس‌های فوق‌برنامه
- آموزش مقابله با تبعیض: گفتوگو درباره تبعیض، تقویت اعتمادبه‌نفس، آموزش نحوه گزارش موارد تبعیض و تشویق به افتخار کردن به میراث‌فرهنگی
- اهمیت سلامت روان: شناسایی علائم استرس و اضطراب، آموزش تکنیک‌های مدیریت استرس، ایجاد روتین‌های منظم و در صورت نیاز مراجعه به متخصص
- صبر و حمایت: صبور بودن، درک دیدگاه فرزندان، استفاده از شبکه‌های حمایتی و تمرکز بر نقاط قوت خانواده.
کلام آخر
در این مقاله مشکلات تربیت فرزند پس از مهاجرت را بررسی کردیم. با وجود تمام دشواری‌های مهاجرت، خانواده‌ها میتوانند با تکیه بر توانایی‌های درونی خود و با بهره‌گیری از منابع و حمایت‌های موجود در جامعه جدید، بر این چالش‌ها پیروز شوند. یادگیری روشهای تربیت فرزند پس از مهاجرت در فرهنگ جدید، حفظ ارتباطات خانوادگی قوی و جست‌وجوی کمک در مواقع نیاز، از جمله عواملی هستند که میتوانند به خانواده‌های مهاجر کمک کنند تا با موفقیت در جامعه جدید خود جای بگیرند و آینده‌ای روشن برای خود و فرزندانشان بسازند.
به یاد داشته باشید که در این مسیر تنها نیستید و روان‌شناسان حرفه‌ای تیم حس همیشه آماده‌اند تا با ارائه مشاوره‌های تخصصی و حمایت‌های روان‌شناختی، شما را در این مسیر همراهی کنند. برای ارتباط با مشاوران ما برای دریافت روانشناسی مهاجرت به شماره ۰۹۰۲۲۶۷۰۶۲۲ در واتساپ پیام ارسال کنید.
سوالات متداول
- چگونه میتوان به فرزندان کمک کرد تا در محیط جدید بهتر با چالشهای فرهنگی سازگار شوند؟
با ایجاد تعادل بین فرهنگ مبدأ و مقصد، آموزش مهارتهای اجتماعی، تشویق به یادگیری زبان جدید و شرکت در فعالیتهای گروهی، میتوان به فرزندان کمک کرد تا با چالشهای فرهنگی بهتر کنار بیایند. - چگونه میتوان تعارضات فرهنگی بین والدین و فرزندان را کاهش داد؟
برای کاهش تعارضات فرهنگی و موفقیت در تربیت فرزند پس از مهاجرت، والدین باید به ارزشهای هر دو فرهنگ احترام بگذارند. - والدین چگونه میتوانند استرس ناشی از تفاوت سیستم آموزشی را مدیریت کنند؟
آشنایی با سیستم آموزشی جدید، شرکت در جلسات اولیا و مربیان، گفتوگو با معلمان و مشاوران و تشویق فرزندان به سازگاری تدریجی میتواند به والدین در مدیریت استرس کمک کند.