خودزنی موقع عصبانیت نوعی رفتار آسیب‌زننده به خود است که در آن فرد برای کاهش تنش‌های روحی و احساسی، به بدن خودش صدمه می‌زند؛ مثلا جایی از بدنش را می‌برد یا می‌سوزاند. در واقع این رفتار راهی برای تخلیه هیجانات منفی است که اغلب پس از آن احساس گناه و پشیمانی می‌کنند. نشانه‌های خودزنی شامل زخم‌ها و کبودی‌های مکرر، پنهان کردن جراحات و احساس ناتوانی در کنترل خشم هستند.
اگرچه این کار‌ها با نیت خودکشی انجام نمی‌شود، اما می‌تواند آسیب‌های جدی‌تری داشته باشد. دریافت خدمات روان‌شناسی، روان درمانی فردی، آموزش مهارت مدیریت خشم و حمایت عاطفی از سوی اطرافیان بهترین روش‌های درمانی هستند. اگر شما یا عزیزانتان هنگام عصبانیت خودزنی می‌کنید و دنبال راهی برای کنترل این مشکل و بهبود سلامت روانتان هستید تا انتها این مقاله از حس همراهمان باشید تا با بهترین روش‌های خودزنی موقع عصبانیت آشنا شوید.
خودزنی موقع عصبانیت چیست؟
حتما این اصطلاح را شنیده‌اید که می‌گویند: «فلانی جوش آورد.» یعنی آن فردی که در موردش صحبت می‌کنند به‌قدری موقع خشم و عصبانیت تحت فشار بوده که با رفتارهایی پرخاشگرانه ابراز هیجان کرده است. در واقع وقتی از خشم یا استرس صحبت می‌کنیم، همیشه نوعی فشار روانی در پس آن است که در همان لحظه احساسات را به بالاترین سطح می‌آورد. خودزنی موقع عصبانیت یکی از همان رفتارهای پرخاشگرانه است که فرد به خودش وارد می‌کند. شاید در فیلم‌ها این صحنه را زیاد دیده باشید که وقتی بازیگر از اتفاقی ناراحت میشود مشتش را محکم روی میز یا دیوار می‌کوبد.
به نقل از سایت my.clevelandclinic: «خود آسیبی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به‌طور عمدی و بدون آنکه قصد خودکشی داشته باشد به خود صدمه می‌زند. این رفتار که به‌عنوان اختلال خود آسیبی غیرخودکشی‌گرا شناخته میشود، معمولا راهی برای مقابله با احساسات منفی، تخلیه خشم درونی یا جلب حمایت دیگران است. برخی افراد با آسیب رساندن به خود، سعی می‌کنند احساسات سرکوب‌شده‌شان را تخلیه کنند، تحمل درد را به خود ثابت کنند یا از فشارهای روحی رهایی یابند.»
خودزنی موقع عصبانیت نمودهای مختلفی دارد که هرکدام آسیب‌های خاصی به فرد می‌زنند. بریدن پوست با اجسام تیز، سوزاندن با سیگار یا مواد شیمیایی، ضربه زدن به خود مانند مشت زدن به دیوار و خراشیدن یا ساییدن پوست تا آسیب جدی بخشی از رایج‌ترین روش‌های خود آسیبی یا خودزنی هستند. بدن هنگام مواجهه با آسیب، سیگنال‌هایی را به مغز ارسال می‌کند و مغز با ترشح موادی شیمیایی به نام بتا اندورفین‌ها پاسخ میدهد. این مواد به‌طور موقت احساس بهتری ایجاد می‌کنند.
بعضی عوامل خطر خودزنی موقع عصبانیت غیرخودکشی‌گرا را افزایش می‌دهند. تجربه سو استفاده یا تروما (مقاله مرتبط: تروما چیست)، به‌ویژه در دوران کودکی، یکی از مهم‌ترین عواملی است که زمینه‌ساز این رفتارهای پرخاشگرانه میشود. خود آسیبی معمولا از سنین ۱۲ تا ۱۴سالگی آغاز میشود و تا سالیان سال همراه فرد است. افرادی که گرایش جنسی خاصی دارند هم به دلیل مواجهه بیشتر با چالش‌های اجتماعی و رویدادهای نامطلوب، نرخ بالاتری از خودزنی موقع عصبانیت را تجربه می‌کنند. احساس انزوای اجتماعی و طردشدگی، به‌ویژه در کودکانی که قربانی زورگویی یا تبعیض هستند، بستر روی آوردن به خود آسیبی را گسترش میدهد.
نشانه‌های خودزنی چیست؟
قدیمی‌ها چقدر قشنگ در مورد خودزنی موقع عصبانیت گفته‌اند: «دردی که دیده نمی‌شود، سخت‌تر درمان میشود.» خودزنی موقع عصبانیت همان زخم پنهان زیر لباسی است که بسیاری از افراد برای رهایی از احساسات منفی، تخلیه خشم یا حتی درخواست کمک به آن پناه می‌برند. افرادی که خودزنی می‌کنند بیشتر اوقات سعی در پنهان کردن این موضوع دارند. مثلا همیشه حتی در هوای گرم هم لباس‌های آستین‌بلند می‌پوشند یا برای توضیح زخم‌هایشان داستان‌هایی ضدونقیض می‌سازند. به‌طور کلی نشانه‌های خودزنی یا خود آسیبی زمان عصبانیت عبارت‌اند از:
- وجود زخم‌ها یا جای زخم‌هایی که شکل یا الگوی خاصی دارند.
- سوختگی‌های مکرر که در یک اندازه یا شکل مشابه ایجاد شده‌اند.
- بروز مکرر خراش‌ها، جای گازگرفتگی، کبودی یا تورم که اغلب با توضیحات غیرمنطقی همراه است.
- مشکلات در کنترل تکانه‌ها مانند خاراندن مداوم یک ناحیه از پوست تا جایی که آسیب ببیند.
رایج‌ترین نواحی بدن برای خودزنی موقع عصبانیت بازوها (به‌ویژه ساعدها)، مچ دست‌ها، جلوی ران‌ها و شکم هستند.
چه عواملی باعث خودزنی میشوند؟
تشخیص دقیق علت خود آسیبی یا خودزنی موقع عصبانیت دشوار است، اما برخی از اختلالات روانی پیش‌زمینه این رفتار هستند.
- اضطراب
- اوتیسم
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- انواع افسردگی همچون افسردگی بعد از مهاجرت، افسردگی بعد از طلاق، افسردگی بعد از زایمان، افسردگی زمستانی و…
- اختلالات کنترل تکانه مانند اختلال سلوک و اختلال انفجاری متناوب
- اختلالات تجزیه‌ای، به‌ویژه اختلال هویت تجزیه‌ای و فراموشی تجزیه‌ای
- اختلالات خوردن به‌ویژه بی‌اشتهایی عصبی
- اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلالات خواب
- سو مصرف مواد
چگونه با فردی که موقع عصبانیت به خودش آسیب می‌زند صحبت کنیم؟
افرادی که درگیر خودزنی موقع عصبانیت هستند، برای بهبودی نیاز به مراقبت، درک و حمایت دارند. انگ و قضاوت دیگران آسیب‌زا است و آن‌ها را از تصمیم برای دریافت کمک منصرف کند.
به نقل از سایت betterhealth: «طبق گزارش سال ۲۰۱۲ Orygen، تقریبا نیمی از افرادی که خود آسیبی می‌کنند هرگز به دنبال کمک نمی‌روند.»
اگر در اطرافتان فردی را می‌شناسید که موقع عصبانیت خودزنی می‌کند، گام‌های ظریف و همدلانه‌ای بردارید و به‌دور از هرگونه اجبار او را راضی کنید به روانشناس مراجعه کند. گفتگو درباره خود آسیبی اگر با حمایت و درک انجام شود آثار خیلی خوب و تاثیرگذاری به دنبال دارد. در ادامه به این‌که چگونه مکالمه‌ای موثر را شروع کنید، می‌پردازیم. (مقاله کرتبط: تفاوت روانشناس با روانکاو)
- بپرسید که حالش چگونه است یا چه احساسی دارد.
- به او بگویید که در مواقعی که احساس ناراحتی یا استرس دارد، کنارش هستید.
- نگرانی خود را نشان داده و دلیل آن را توضیح دهید.
- درباره افکارش نسبت به خودکشی بپرسید.
- آرام بمانید، خوب گوش دهید و قضاوت نکنید.
- او را تشویق کنید تا با فردی که به او اعتماد دارد (مانند پزشک، معلم یا مشاور) صحبت کند.
- اگر فرد آماده صحبت نیست، زمان دیگری تلاش کنید.
روش‌های درمان خودزنی موقع عصبانیت چیست؟
روش‌های درمان خودزنی موقع عصبانیت عبارت‌اند از:
۱- روان درمانی
همان‌طور که گفتیم خودزنی موقع عصبانیت احساس منفی عمیقی است که موجب رفتارهای پرخاشگرانه میشود و فرد آن احساس دردناک را همیشه مخفی می‌کند. پس مهم‌ترین روش برای درمان خود آسیبی یا خودزنی موقع عصبانیت مراجعه به روانشناس یا درمانگری کاربلد است که بتواند همدلانه و به‌دور از قضاوت فرد را راهنمایی کند. مشاور با به‌کارگیری انواع روش‌های روان‌درمانی (مقاله مرتبط: روان درمانی چیست) زمینه این رفتارها را بررسی و درمان می‌کند. مثلا اگر عامل این رفتارها اختلالات شخصیتی هستند با کمک روانپزشک و به‌مرور زمان از رفتارهای آسیب‌زا کم می‌کند. (مقاله مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک)
برای مدیریت رفتار آسیب‌رسان به خود، شناسایی و درمان مسائل زمینه‌ای بسیار مهم هستند. این فرایند شامل یادگیری مهارت‌هایی برای مدیریت پریشانی، تنظیم احساسات، تقویت خودانگاره، بهبود روابط اجتماعی و حل مسئله به شیوه‌ای سالم میشوند. روش‌های درمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) برای اصلاح باورهای منفی، رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) برای افزایش تحمل پریشانی و مدیریت احساسات و درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی برای کاهش اضطراب و افزایش بهزیستی تاثیر فوق‌العاده‌ای بر خودزنی موقع عصبانیت دارند. خانواده‌درمانی یا انواع گروه درمانی هم در بهبود روابط و حمایت اجتماعی فرد تاثیرگذار هستند.
۲- روش‌های خودیاری
اما به موازات جلسه‌های مشاوره، روش‌های خودیاری هم به فرد کمک می‌کنند. حواس‌پرتی با انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، بازی، تماشای فیلم یا گوش دادن به موسیقی احساسات منفی را کاهش می‌دهند. جایگزینی رفتار مانند مشت زدن به بالش یا نگه داشتن یک تکه یخ راهکاری موثر است که به فرد کمک می‌کند تا بدون آسیب رساندن به خود، هیجاناتش را تخلیه کند. همچنین تمرینات تنفسی و مدیتیشن می‌توانند با کاهش تنش و افزایش آرامش، به کنترل احساسات شدید و جلوگیری از رفتارهای آسیب‌زا کمک کنند.
کلام پایانی
بدن ما همانند جامه‌ای است که روحمان بر تن می‌کند. هر زخمی که بر آن نقش می‌بندد، بازتابی از دردهای پنهان روح و روانمان است. اگر موقع عصبانیت خودزنی می‌کنید یا نگران عزیزی هستید که با این چالش دست‌وپنجه نرم می‌کند، بدانید که نخستین گام در مسیر بهبودی خودزنی موقع عصبانیت، آگاهی است. اکنون که این گام را برداشته‌اید، شجاعانه به‌سوی درمان پیش بروید. با کمک روان‌شناسان متخصص می‌توانید زخم‌های روحتان را التیام بخشید و به آرامش برسید.
برای آغاز این سفر، می‌توانید روی کمک روان‌شناسان همدل کلینیک حس حساب کنید. این مجموعه به‌صورت آنلاین به ارائه خدمات مشاوره و روان‌شناسی می‌پردازد و شما را با حس‌های نابتان آشتی می‌دهند. پس اگر خارج از مرزهای ایران اقامت دارید و دنبال مشاوری هم‌زبان و هم‌فرهنگ خودتان می‌گردید، از طریق پرکردن فرم نوبت‌دهی با ما در ارتباط باشید.
سوالات متداول
- علل خودزنی موقع عصبانیت چیست؟
عدم مهارت کنترل خشم، تکانشگری، نداشتن الگوهای مناسب، مشکلات هیجانی، تلاش برای فراموش کردن دردهای روانی و خودسرزنشگری شدید عوامل مهم خودزنی موقع عصبانیت هستند. - چه افکار اشتباهی درباره خودزنی هنگام عصبانیت در بین مردم وجود دارند؟
افکار اشتباه رایج درباره خودزنی شامل جلبتوجه بودن، مرتبط بودن با شیطانپرستی، محدود بودن به دختران، لذت بردن از درد و قصد خودکشی میشوند. - افسردگی چه تاثیری در خودزنی موقع عصبانیت دارد؟
افسردگی باعث تشدید خودزنی موقع عصبانیت میشود؛ چراکه احساس ناامیدی، بیارزشی و ناتوانی در مدیریت هیجانات را افزایش میدهد.