احساس تنهایی و افسردگی در نوجوانان، تجربه‌ای آشنا برای بسیاری از ما است. همه روزی در آن خلوت نوجوانانه بوده‌ایم. جایی که دنیای درونمان پرهیاهوتر از هر جمعی بود. ساعت‌ها به سقف خیره می‌شدیم و در پیچ‌وخم افکارمان راه را گم می‌کردیم. گذر زمان را فقط با تغییر مسیر خیال می‌سنجیدیم. در آن روزها، تنها چیزی که می‌توانست ما را به اعماق ببرد، اندیشه‌های خودمان بود. چه بسیار نوجوانانی که در همین تنهایی خودخواسته، ناگهان با احساس گزنده تنهایی واقعی روبه‌رو شدند.
این گوشهگیری افراطی، سوالی مشترک در ذهن هر پدر و مادری می‌کارد: چرا فرزندم این‌قدر می‌خواهد تنها باشد؟ در این مقاله از کلینیک حس به این موضوع می‌پردازیم که چرا نوجوانان احساس تنهایی میکنند؟ و چه کارهای موثری می‌توانیم برای آنها انجام دهیم.
آیا احساس تنهایی در نوجوانان غیرطبیعی است؟
گاهی احساس تنهایی در نوجوانان، به‌ویژه با تغییرات زیاد این دوران، طبیعی است. بخشی از دلایل رایج آن به دلیل تحولات هورمونی، تغییر در روابط دوستانه و تلاش برای یافتن هویت فردی هستند. در ادامه به بررسی موقعیت‌هایی می‌پردازیم که احساس تنهایی در نوجوانان طبیعی است و جایی برای نگرانی وجود ندارد.
- اسباب‌کشی به محله‌ای جدید یا مهاجرت (مقاله مرتبط: تنهایی بعد از مهاجرت)
- تغییر مدرسه و جدا شدن از دوستان قبلی
- جدایی یا طلاق والدین (مقاله مرتبط: افسردگی بعد از طلاق)
- ترک خانه توسط خواهر یا برادر بزرگ‌تر
- وقتی همه دوستانت در رابطه عاطفی هستند و تو نیستی
- درگیری یا قهر با دوستان
- تجربهی زورگویی یا آزار توسط دیگران
- دیدن پست‌ها و عکس‌هایی در شبکههای اجتماعی از فعالیت‌هایی که تو به آنها دعوت نشده‌ای
کودکان و نوجوانان امروزی در عصری دیجیتال متولد شده‌اند، جایی که صفحه‌نمایش‌ها بخش جدایی‌ناپذیر زندگی‌شان را تشکیل می‌دهند. از تماشای تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای گرفته تا گشت‌وگذار در شبکههای اجتماعی و ارتباط آنلاین با دوستان، فعالیت‌های مبتنی بر فناوری، زمان قابل توجهی از روز آنها را به خود اختصاص می‌دهند. آمارها نشان می‌دهند که نوجوانان به طور متوسط حدود ۸ ساعت در روز را صرف کار با این وسایل میکنند و این میزان با افزایش سن، روندی صعودی دارد.
اگرچه اینترنت و فضای مجازی می‌توانند فرصت‌های بی‌شماری برای یادگیری، ارتباط و سرگرمی فراهم کنند، اما نگرانی‌هایی جدی در مورد تاثیرات آنها بر سلامت روانی کودکان و نوجوانان وجود دارد. قرار گرفتن مداوم در معرض محتوای گزینش‌شده و اغلب ایده‌آل‌سازی شده در شبکههای اجتماعی باعث مقایسه‌های ناسالم، افزایش فشارهای اجتماعی و وابستگی به تاییدات مجازی (مانند لایک و کامنت) می‌شوند. این عوامل بستری برای احساس تنهایی، اضطراب و کاهش اعتمادبه‌نفس در این نسل باز میکنند، چالش‌هایی که نیازمند توجه و درک عمیق‌تری از سوی والدین و جامعه است.
تنهایی چه تاثیری بر نوجوان می‌گذارد؟
به نقل از سایت bupa: «طبق پژوهشی در سال ۲۰۱۸ که بر روی ۵۵۰۰۰ نفر انجام شد، نشان داد که ۴۰ درصد از افراد جوان (در بازه سنی ۱۶ تا ۲۴ سال) اعلام کرده‌اند که «اغلب» یا «بسیار زیاد» احساس تنهایی میکنند.»
اگر مدت زیادی احساس تنهایی کنید، این احساس تاثیرات فراوانی بر سلامت روان و جسم شما می‌گذارند. برخی از پیامدهای رایج تنهایی مداوم عبارت‌اند از:
- افزایش سطح استرس و احساس فشار روانی
- خوابیدن بدون حس آرامش یا تجدید قوا
- کاهش انگیزه برای مراقبت از ظاهر یا بهداشت فردی
- شکل‌گیری نگرش منفی نسبت به زندگی و آینده
- بروز نشانه‌هایی از افسردگی در نوجوانان یا اضطراب
- روی آوردن به مصرف مواد مخدر یا الکل برای فرار موقت از احساسات ناخوشایند
چگونه بفهمیم نوجوانمان احساس تنهایی میکند؟
نشانه‌هایی مانند کاهش اعتمادبه‌نفس، احساس مداوم غم و بی‌حوصلگی، کناره‌گیری از جمع و روابط اجتماعی، تغییرات محسوس در رفتار (مانند تحریک‌پذیری یا سکوت غیرعادی) و بی‌علاقگی به فعالیت‌های پیشین یا شرکت در جمع‌های دوستانه می‌تواند هشداری برای احساس تنهایی باشد. حواستان باشد که میزان اجتماعی بودن در افراد متفاوت است و تمایل برخی نوجوانان به خلوت بیشتر لزوما به معنای تنهایی نیست؛ اما مشاهده تغییرات رفتاری نگران‌کننده، ضرورت گفتگو با فرزندتان در فضایی امن و بدون پیش‌داوری را ایجاب میکند تا او بتواند احساسات خود را به‌راحتی به زبان بیاورد.
چگونه با نوجوان خود درباره احساس تنهایی گفتگو کنیم؟
نوجوانی دوره‌ای پر از تغییرات جسمی، ذهنی و عاطفی است. در این میان احساس تنهایی و انزوا می‌تواند بخشی از تجربهی بسیاری از نوجوانان باشد. گاهی این احساس‌ها به دلایل مختلفی درونی می‌شوند و فرزندتان نمی‌داند چطور آن را بیان کند. اینجا نقش شما به‌عنوان والد یا مشاور به چشم می‌آید.
۱- شما آغازگر گفتگو باشید
انتظار نداشته باشید نوجوان همیشه خودش سراغ شما بیاید. برخی نوجوانان برای باز کردن حرف‌های دلشان نیاز به تشویق، اطمینان و فضای امن دارند. اگر متوجه تغییراتی در خلق‌وخو، رفتار یا روابط اجتماعی فرزندتان شده‌اید، با مهربانی گفتگو را شروع کنید.
۲- زمان و مکان مناسب انتخاب کنید
فضایی بدون مزاحمت و امن انتخاب کنید؛ مثل زمان قدم‌زدن، در ماشین یا زمانی که در خانه تنها هستید. حتی با هم‌فکری همدیگر، اتاقی مناسب و مخصوص انتخاب کنید. مطمئن شوید نوجوانتان احساس راحتی دارد و گفتگو را در زمانی شروع نکنید که خسته یا تحت فشار است.
۳- گفت‌وگو را چگونه شروع کنیم؟
شروع مکالمه گاهی دشوار است. می‌توانید از موقعیت‌های طبیعی کمک بگیرید. مثلا اگر در فیلم یا شبکههای اجتماعی موضوعی مرتبط دیده‌اید، آن را بهانه‌ای برای شروع گفتگو قرار دهید. گاهی هم بهتر است مستقیم ولی با ملایمت بگویید که نگران حال او هستید و دوست دارید صحبت کنید. در برخی موارد نوجوان‌ها ترجیح می‌دهند پیام بدهند یا بنویسند. در نهایت راهی را انتخاب کنید که برای او راحت‌تر است.
۴- اگر همکاری نکرد، مکث کنید
اگر نوجوانتان تمایل نداشت یا واکنش دفاعی نشان داد، گفتگو را قطع و در زمانی مناسب‌تر دوباره مطرح کنید. هیچ‌وقت اصرار نکنید، اما همواره در دسترس باشید.
۵- شنونده‌ی همدل باشید
شنیدن فعالانه به‌اندازه صحبت کردن اهمیت دارد. سؤالاتی بپرسید که پاسخشان توضیح‌دار باشد. به او فرصت بدهید تا فکر کند و احساس امنیت داشته باشد. همچنین تجربیات شخصیتان را در صورت نیاز به‌صورت همدلانه و بدون قضاوت مطرح کنید. این کار به او نشان میدهد که احساس تنهایی تجربه‌ای مشترک و قابل درک است.
۶- حمایتتان را نشان دهید
حتی اگر راه‌حل فوری ندارید، با گفتن جمله‌هایی مانند «همیشه کنارت هستم»، «می‌فهمم چی حس می‌کنی» و «دوستت دارم و می‌خوام حالت بهتر بشه» می‌توانید حس امنیت عاطفی را منتقل کنید. از نوجوانتان بپرسید: «آیا کاری هست که بتونم برات انجام بدم که حالت بهتر بشه؟»
یادمان باشد؛ تنهایی همیشه به معنای نداشتن دوست نیست؛ گاهی نوجوان در میان جمع هم احساس تنهایی میکند. آنچه اهمیت دارد، حس تعلق، درک شدن و ارتباط موثر با دیگران است.
چگونه به نوجوان خود برای مقابله با تنهایی کمک کنیم؟
برای این‌که همدلانه و مثل رفیقی همیشه حاضر، به فرزندتان کمک کنید به احساس تنهایی در نوجوانان غلبه کند، گام‌های زیر را بردارید.
- به او اطمینان دهید که تنها نیست.
- در مسیر فعالیت‌های لذت‌بخش راهی‌شان کنید.
- به ارتباط‌های کوچک روزمره تشویقشان کنید.
- برای شناسایی دلایل احساس تنهایی در نوجوانان آنها را همراهی کنید.
- به آنها پیشنهاد دهید در گروه‌های اجتماعی یا ورزشی شرکت کنند.
- نسبت به واقعیت‌های فضای مجازی آگاهشان کنید.
- در نوجوانان مهارت بیان احساسات را تقویت کنید.
- محیطی امن و بدون قضاوت ایجاد کنید.
- اگر احساس تنهایی در نوجوانان به افسردگی یا اضطراب تبدیل شده است، مشاوره تخصصی با روان‌شناس کودک و نوجوان را پیشنهاد دهید. (مقاله مرتبط: درمان افسردگی)
همیشه با خودتان تکرار کنید نوجوانان بیشتر از آنچه نشان می‌دهند، نیاز به دیده شدن، شنیده شدن و پذیرفته شدن دارند؛ پس با حمایت‌های درست، می‌توان از دوران سخت، پلی به‌سوی رشد ساخت.
۱۰ کاری که می‌توانی هنگام احساس تنهایی انجام دهی
- به دیگران کمک کنید.
- در فعالیت‌های داوطلبانه شرکت کنید و با افراد جدید آشنا شوید.
- با دوستان قدیمی ارتباط بگیرید.
- چیز جدید اما سالمی را امتحان کنید.
- ببینید چه چیزی در زندگی‌تان کم است.
- با خانواده‌های هم‌سن وقت بگذرانید.
- فیلم‌های خنده‌دار ببینید.
- با همراهی دوستتان بازی یا نقاشی کنید.
- از اپلیکیشن‌های حمایتگر استفاده کنید.
- پنج ویژگی مثبت خودتان را بنویسید.
کلام آخر حس
احساس تنهایی در نوجوانان، چالشی جدی و چندوجهی است؛ گاهی سایه‌ای طبیعی از جستجوی هویت و نوسانات احساسی و گاه زخمی عمیق ناشی از طرد و قلدری بر زندگی نوجوان می‌افتد. برای رهایی از این حس، تقویت پیوندهای نوجوانان با دوستان، خانواده و دنیای پیرامون ضروری است. با برنامه‌ریزی برای زندگی سالم شامل ورزش، مدیریت رسانه‌های اجتماعی، خواب کافی و یادگیری فنون ارتباط موثر، می‌توانیم سدی محکم در برابر احساس تنهایی در نوجوانان بسازیم.
سوالات متداول
- بد تنظیمی هیجانی چه تاثیری بر احساس تنهایی در نوجوانان دارد؟
شدت بالای هیجانات در دوران نوجوانی، به دلیل ضعف در کنترل احساساتِ مغزِ در حال رشد، نوجوانان را مستعد تجربهی قویتر خشم، ترس، شکست، استرس و تنهایی میکند و زمینهساز مشکلاتی چون افسردگی میشود. - عواملی که احساس تنهایی در نوجوانان را کاهش میدهد، کداماند؟
تعامل حضوری با عزیزان، وقتگذرانی با خانواده، خواب کافی، ورزش منظم و کاهش زمان استفاده از گوشی و شبکههای اجتماعی، همگی به بهبود حال روانی کمک میکنند. - صحبت با مسئولان مدرسه چه تاثیری بر احساس تنهایی در نوجوانان دارد؟
با توجه به نقش محوری مدرسه در زندگی نوجوانان، حمایت از تعاملات مثبت و مقابله با قلدری برای پیشگیری از احساس تنهایی و گوشهگیری آنها ضروری است.