آشنایی با «انواع اختلالات ارتباطی» و روش‌های درمان آن

ارتباط نقش مهمی در زندگی روزمره دارد و به افراد کمک می‌کند تا مثل شاهرگ اطلاعات را انتقال دهند، احساسات و ایده‌های خود را بیان کنند و متقابلاً افکار و احساسات دیگران را بفهمند. انواع اختلالات ارتباطی توانایی فرد را در دریافت، پردازش و درک مفاهیم یا نمادهای ضروری برای برقراری ارتباط تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. عوامل متعددی از جمله آسیب‌های عصبی می‌توانند موجب بروز انواع اختلالات ارتباطی شوند.

روش‌های درمانی مختلفی مانند گفتاردرمانی، تمرینات تقویت مهارت‌های زبانی و استفاده از وسایل کمک شنوایی به بهبود این اختلالات کمک می‌کنند. تا انتها این مقاله از کلینیک حس را مطالعه کنید تا با انواع اختلالات ارتباطی، علل، علائم و روش‌های درمان آن‌ها بیشتر آشنا شوید.

اختلالات ارتباطی چیست؟

اختلالات ارتباطی یا همان (Communication disorders_CD) به مشکلاتی در دریافت، پردازش، ارسال و درک اطلاعات از طریق گفتار، نشانه‌های اجتماعی، زبان، حالات چهره، اشارات یا ادراک عاطفی گفته می‌شود. این اختلالات به دلیل‌های مختلفی مانند مشکلات شنوایی، گفتاری یا زبانی به وجود می‌آیند و توانایی فرد را در برقراری ارتباط مؤثر تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. (مقاله مرتبط: روان درمانی چیست)

امکان دارد فرد توان‌خواه از همان دوران کودکی به دلیل عوامل ژنتیکی یا عوامل مؤثر بر رشد مغز، درگیر انواع اختلالات ارتباطی شود یا این اختلالات در بزرگسالی با شروع بیماری دیگری به وجود آیند. انواع اختلالات ارتباطی می‌توانند به‌صورت مستقل یا همراه با سایر مشکلات رشدی و ارتباطی ظاهر شوند و شدت آن‌ها در طیف خفیف تا عمیق قرار می‌گیرد.

علائم اختلالات ارتباطی چیست؟

علائم اختلالات ارتباطی با توجه به نوع و علت آن متفاوت هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• تکرار صداها، هجاها یا کلمات در هنگام صحبت کردن
• استفاده از کلمات به‌صورت اشتباه، جایگزینی کلمه با کلمه مشابه اما نادرست یا ناتوانی در پیدا کردن کلمه مناسب
• مشکل در انتقال پیام به دیگران به صورت واضح و قابل‌فهم
• مشکل در دریافت و فهم پیام‌های دیگران

انواع اختلالات ارتباطی را بشناسید

به نقل از سایت graduate.northeastern: «اختلالات ارتباطی به چهار دسته اصلی اختلالات گفتاری، اختلالات زبانی، اختلالات شنوایی و اختلالات پردازش مرکزی شنوایی تقسیم می‌شوند.»

در ادامه به بررسی انواع اختلالات ارتباطی که در 5DSM- آمده است می‌پردازیم.

۱- اختلالات گفتاری

اختلالات گفتاری دسته‌ای از انواع اختلالات ارتباطی هستند. در این اختلال فرد در موقعیت تلفظ صحیح صداها، روان صحبت کردن یا تولید صدای مناسب با سن و جنسیت خود مشکل دارد.

• اختلالات آواشناختی و واج‌شناختی: وقتی ساختار ماهیچه‌ها یا استخوان‌های درگیر در گفتار (مانند زبان، لب‌ها، فک و تارهای صوتی) دچار مشکل یا تغییراتی شوند، فرد نمی‌تواند برخی صداها را به‌درستی تولید کند. این موضوع باعث می‌شود که گفتار او غیرطبیعی یا نامفهوم به نظر برسد. مثلاً اگر فردی مشکل فکی یا ضعف عضلانی در زبان داشته باشد نمی‌تواند برخی حروف مانند «ر» یا «س» را درست تلفظ کند.
• اختلالات روانی گفتار: برخی اختلالات گفتاری به دلیل عوامل ارثی (ژنتیکی) یا مشکلات سیستم عصبی (عصب‌شناختی) ایجاد می‌شوند. این نوع از انواع اختلالات ارتباطی باعث می‌شود که گفتار فرد روان نباشد و دچار وقفه یا ناهماهنگی شود. مثلاً لکنت‌زبان باعث تکرار یا کشیدن برخی صداها می‌شود یا در گفتار شتاب‌زده صحبت فرد نامفهوم است. در این شرایط فرد نمی‌تواند کلمات را با ریتم طبیعی بیان کند و به تبع آن درک گفتار او را برای دیگران دشوار می‌شود. (مقاله مرتبط: روان‌ درمانی فردی)
• اختلالات صوتی: برخی اختلالات صوتی باعث تغییر در ویژگی‌های صدا، مانند زیر و بمی (Pitch) یا طنین (Resonance) می‌شوند، به طوری که صدا با سن یا جنسیت فرد هماهنگ نیست. اگر صدای فرد بزرگسالی بیش از حد زیر (نازک) یا بیش از حد بم (کلفت) باشد، ردی از اختلال صوتی را نشان می‌دهد.

۲- اختلالات زبانی

اختلالات زبانی یکی دیگر از انواع اختلالات ارتباطی است که در آن فرد در استفاده یا درک زبان دچار مشکل می‌شود. این اختلال با اختلالات گفتاری متفاوت است چراکه در اختلالات گفتاری مشکل در تولید صداها یا تلفظ وجود دارد اما در اختلالات زبانی مشکل در توانایی درست صحبت کردن، نوشتن، توانایی فهمیدن آنچه دیگران می‌گویند یا می‌نویسند است.

اختلال زبانی ربطی به مشکلات گفتاری یا شنوایی ندارد بلکه به ساختار، محتوا یا عملکرد زبان مربوط می‌شود:

• ساختار زبان به صداها، ترکیب کلمات و قواعد دستوری در زبان اشاره دارد که شامل آواشناسی (فونولوژی)، ساخت واژه‌شناسی (مورفولوژی) و نحو (سینتکس) است.
• محتوای زبان (معناشناسی) به معنای کلمات و عبارات مربوط می‌شود.
• عملکرد زبان (کاربردشناسی) به نحوه استفاده از عناصر زبانی مانند آواشناسی، ساخت واژه‌شناسی، نحو و معناشناسی برای برقراری ارتباط اشاره دارد.

اختلالات زبانی معمولاً رشدی هستند اما در برخی موارد به دلیل آسیب مغزی یا بیماری ایجاد می‌شوند.

۳- اختلالات شنوایی

فردی که از اختلال شنوایی رنج می‌برد به طور کامل نمی‌شنود و همین محدودیت توانایی فرد در تولید، درک یا حفظ گفتار را کاهش می‌دهد. فردی که دچار اختلال شنوایی است در شناسایی و درک مطالب شنیداری مشکل دارد. همچنین این افراد در جامعه به‌عنوان ناشنوا شناخته می‌شوند.

افراد ناشنوا از آسیب به عصب شنوایی رنج می‌برند. ناشنوایی می‌تواند ارتباط کلامی را محدود کند؛ بنابراین فرد ناشنوا برای برقراری ارتباط از راه‌های دیگری مثل زبان اشاره یا بینایی استفاده می‌کند. افرادی که دارای شنوایی ضعیف هستند هنوز ورودی حسی از کانال شنوایی دریافت می‌کنند، اما به‌خاطر شنوایی ضعیف در برقراری ارتباط مشکل دارند. شنوایی ضعیف ریشه در بیماری یا عفونت پرده گوش دارد و در افراد متغیر یا دائمی است. این اختلالات معمولاً قابل‌درمان هستند و توان‌خواه با درمان به سطحی از شنوایی می‌رسد.

۴- اختلالات پردازش مرکزی شنوایی (CAPD)

اختلالات پردازش مرکزی شنوایی به طیفی از انواع اختلالات ارتباطی گفته می‌شوند که بر نحوه تبدیل اطلاعات در سیستم عصبی شنوایی مرکزی (CANS) فرد تأثیر می‌گذارند. این اختلالات زمانی تشخیص داده می‌شوند که فرد در پردازش سیگنال‌های شنیداری دچار مشکل باشد. این چالش‌ها ناشی از اختلالات شنوایی محیطی یا ناتوانی‌های ذهنی نیستند. اختلالات پردازش مرکزی شنوایی محدودیت‌هایی در نحوه تحلیل، ذخیره‌سازی و دریافت اطلاعات از سیگنال‌های شنیداری هستند.

۵- اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)

اختلال ارتباط اجتماعی (SCD) مشکلاتی در ارتباط کلامی و غیرکلامی است که در تعاملات اجتماعی را مختل می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال در زمینه‌هایی مانند تفسیر صحیح نشانه‌ها و رفتارهای اجتماعی، درک جملات غیرمستقیم یا طنزآمیز (مانند استعاره‌ها یا شوخی‌ها) و فهم زمان و نحوه مناسب ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شوند. همچنین این افراد در درک ارتباطات غیرکلامی مانند اشاره‌های بدنی، تماس چشمی و حالات چهره و بیان یا درک احساسات خود و دیگران با چالش‌هایی مواجه هستند. (مقاله مرتبط: پیدا کردن دوست بعد از مهاجرت)

از تشخیص تا درمان انواع اختلالات ارتباطی

معمولاً ابتدا خانواده‌ها علائم خاصی در ارتباطات کودکشان می‌بینند یا از طرف معلم و مدرسه هشدارهایی می‌شنوند. این خانواده‌ها مضطرب و آشفته به دکتر کودکان یا متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند. پزشک ماهر بعد از ارزیابی و معاینه اولیه این خانواده را به روان‌شناس یا مشاور توان‌بخشی ارجاع می‌دهد. در این شرایط اولین قدم برای درمان، حفظ آرامش خانواده و حمایت آن‌ها از فرد توان‌خواه است. درواقع توان‌خواه با دیدن حمایت‌ و دلگرمی خانواده‌اش زودتر فرایند درمان را طی می‌کند. (مقاله مرتبط: تفاوت روانشناس با روانکاو)

این فرایند زمان‌بر است و داشتن صبر و پشتکار همه‌جانبه از طرف توان‌خواه و خانواده‌اش این مسیر را به موفقیتی شیرین می‌رساند. معمولاً گفتاردرمانی به درمان اختلالات ارتباطی کمک فراوانی می‌کند. به طور موازی مشاوره توان‌بخشی هم به خانواده توان‌خواه کمک می‌کند که شرایط را آن‌گونه که هست ببینند، به پذیرش برسند و با آرامش بیشتری به درمان توان‌خواه بپردازند. به‌طورکلی گفتار درمانگران و آسیب‌شناسان مجرب در زمینه درمان انواع اختلالات ارتباطی این‌گونه عمل می‌کنند:

1. اختلالات ارتباطی را تشخیص می‌دهند.
2. برنامه‌های درمانی ایجاد می‌کنند.
3. آسیب‌شناسان گفتار و زبان (SLP) پس از تشخیص و ارزیابی وضعیت بیمار، استراتژی‌ها و روش‌های درمانی خاصی را برای او پیشنهاد می‌دهند. این استراتژی‌ها شامل تمرینات، تکنیک‌ها یا تغییرات در شیوه درمانی می‌شوند که به فرد کمک می‌کنند تا مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشد.

بعد از اعمال این استراتژی‌ها، متخصصان به طور مداوم پیشرفت بیمار را ارزیابی می‌کنند تا مطمئن شوند که درمان مؤثر باشد. این ارزیابی‌ها به متخصص کمک می‌کند تا برنامه درمانی را بر اساس نیازهای خاص بیمار و نقاط قوت او (مانند توانایی‌های خاص زبانی، شنوایی یا گفتاری) تنظیم و به‌روزرسانی کند. هدف این است که درمان به طور مداوم با وضعیت فرد تطابق داشته باشد و بهترین نتایج را داشته باشد.

کلام آخر

وجود انواع اختلالات ارتباطی، چالش‌های فراوانی در زندگی فرد و خانواده او ایجاد می‌کنند اما با تشخیص به‌موقع و بهره‌گیری از روش‌های درمانی مناسب، این مشکلات مدیریت می‌شوند و به‌مرور بهبود می‌یابند. گفتاردرمانی، مشاوره توان‌بخشی و حمایت‌های خانوادگی همگی نقش مهمی در توانمندسازی افراد مبتلا به این اختلالات دارند.

اگر شما یا یکی از عزیزانتان در خارج از کشور زندگی می‌کنید و با مشکلات گفتاری، زبانی یا ارتباطی روبه‌رو هستید نگران نباشید. کلینیک حس آماده ارائه خدمات روان‌شناسی برای ایرانیان خارج از کشور است و شما را به مشاورهای فارسی‌زبان وصل می‌کند. ما با تیمی از متخصصان حوزه روان‌شناسی به شما کمک می‌کنیم تا موانع ارتباطی را کنار بگذارید و با اعتمادبه‌نفس بیشتر در محیط زندگی و کار خود موفق باشید. پس همین امروز برای مراقبت از سلامت روان پس از مهاجرت با ما تماس بگیرید و اولین گام را به‌سوی بهبود مهارت‌های ارتباطی خود یا عزیزانتان بردارید.

سؤالات متداول

1. چه عواملی باعث ایجاد اختلالات ارتباطی می‌شوند؟
   عوامل ژنتیکی، رشد غیرطبیعی مغز، آسیب‌های عصبی، سکته، تومورها، صدمات مغزی، شکاف لب یا کام و قرار گرفتن در معرض سموم قبل از تولد انواع اختلالات ارتباطی را به وجود می‌آورند.
2. چه کسانی در معرض انواع اختلالات ارتباطی هستند؟
   کودکان، بزرگسالان با مشکلات صوتی یا زبانی و افراد مبتلا به آسیب‌های مغزی، سکته یا آفازی در معرض خطر انواع اختلالات ارتباطی هستند.
3. کدام آزمایش‌‌ها برای تشخیص انواع اختلالات ارتباطی انجام می‌شوند؟
   روش‌های ارزیابی اختلالات ارتباطی شامل معاینه فیزیکی، تست‌های روان‌سنجی مهارت‌های استدلال و تفکر، تست‌های گفتار و زبان، MRI، سی‌تی‌اسکن و معاینه روان‌پزشکی می‌شوند.
4. آیا روشی برای پیشگیری از انواع اختلالات ارتباطی وجود دارد؟
   روش خاصی برای پیشگیری از اختلالات ارتباطی وجود ندارد اما کاهش عوامل خطر مانند آسیب مغزی و سکته می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین تشخیص به‌موقع از پیشرفت اختلال جلوگیری می‌کند.
5. اختلالات ارتباطی با چه اختلالاتی هم‌پوشانی دارند؟
   انواع اختلالات ارتباطی با اختلال طیف اوتیسم، اختلال ارتباط اجتماعی و اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی هم‌پوشانی دارند.

منبع