اختلال افسردگی تاریکی ژرفی است که تفکر، خلق‌وخو و عملکرد روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهد. انواع افسردگی بر اساس شدت، علت و مدت زمان بروز، دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند. بعضی از آن‌ها مانند افسردگی بعد از زایمان یا اختلال عاطفی فصلی مانند افسردگی زمستانی در شرایط خاصی رخ می‌دهند اما انواعی مانند دیستایمیا (افسردگی مداوم) یا اختلال دوقطبی ماندگارتر هستند و سال‌ها ادامه دارند.
اگر مدتی است که احساس غم، بی‌انگیزگی یا خستگی عاطفی بر زندگی شما سایه انداخته، شاید درگیر یکی از انواع افسردگی شده‌اید. اما چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟ آیا انواع افسردگی علائم یکسانی دارند؟ چه راهکارهایی برای درمان افسردگی وجود دارد؟ در این مقاله از کلینیک حس همراه شما هستیم تا به این پرسش‌ها پاسخ دهیم و با هم راهی برای عبور از این دوران سخت پیدا کنیم.
روشهای تشخیص افسردگی چیست؟
به نقل از دکتر نانسی دانوان، روانپزشک و مدرس دانشکده پزشکی هاردوارد در سایت معتبر health.harvard: «افسردگی در بزرگسالان به دلایل مختلفی بروز میکند. اگر تغییرات خلقی یا شناختی شما بیش از دو هفته ادامه داشته است، این موضوع را با روانپزشک حاذق در میان بگذارید یا برای بررسی بالینی به روانشناس مراجعه کنید تا علل احتمالی آن بررسی و درمان شود.»
روانپزشک برای تشخیص افسردگی، از روشهای گوناگونی استفاده میکند. ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و درباره سابقه سلامت شما سوالاتی می‌پرسد تا مطمئن شود که افسردگی به دلیل مشکل جسمی زمینه‌ای نیست. در مرحله بعدی شما را برای آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون به آزمایشگاه ارجاع می‌دهد تا عملکرد تیروئید و سایر عوامل مرتبط را بررسی کند. در نهایت درباره علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری شما سوالاتی می‌پرسد و حتی از شما انواع تست‌های افسردگی را می‌گیرد. در این پروسه روانشناس از معیار راهنمای تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشک آمریکا منتشر شده است، برای تشخیص دقیق افسردگی استفاده میکند. (مقاله مرتبط: تفاوت روانشناس و روانپزشک)
طبقه‌بندی انواع افسردگی بر اساس علائم و مشخصه‌ها
اختلال افسردگی در افراد به شکل‌های متفاوتی خودنمایی میکند. جالب است بدانید که این اختلال علاوه بر علائم کلی و مشترک، ویژگی‌های خاصی هم دارد که نقطه تمایز انواع افسردگی است. روانشناس یا روانپزشک برای این‌که به شما بگوید در دام کدام نوع افسردگی افتاده‌اید یک یا چند مشخصه را به تشخیص کلی افسردگی اضافه میکند. به نقل از سایتmayoclinic این مشخصه‌ها عبارت‌اند از:
- پریشانی اضطرابی: افسردگی با بی‌قراری غیرمعمول یا نگرانی در مورد رویدادهای احتمالی یا از دست دادن کنترل همراه می‌شود.
- ویژگی‌های مختلط: افسردگی با شیدایی، افزایش ناگهانی و افراطی اعتمادبه‌نفس، پرحرفی و افزایش انرژی همراه می‌شود.
- ویژگی‌های مالیخولیایی: افسردگی با بی‌خیالی نسبت به چیزهایی که قبلا لذت‌بخش بودند، بیدار شدن زودهنگام، بدتر شدن خلق‌وخو در صبح، تغییرات واضح در اشتها، احساس گناه و بی‌قراری یا کندی حرکت همراه می‌شود.
- ویژگی‌های غیرمعمول: افسردگی که نشانه‌هایی مانند توانایی برای شاد شدن موقت در پاسخ به رویدادهای خوشایند، افزایش اشتها، نیاز بیش از حد به خواب، حساسیت به طرد شدن، و احساس سنگینی در دست‌ها یا پاها دارد.
- ویژگی‌های روان‌پریشی: افسردگی همراه با هذیان یا توهم، احساس ناتوانی شخصی یا موضوعات منفی دیگر می‌شود.
- کاتاتونیا: افسردگی که نشانه‌هایی مانند فعالیت‌های حرکتی غیرقابل‌کنترل و بی‌هدف یا وضعیت بدنی ثابت و غیر قابل انعطاف دارد.
- آغاز در دوران بارداری (پریناتال) یا پس از زایمان: افسردگی که در دوران بارداری یا در هفته‌ها و ماه‌های پس از زایمان (افسردگی پس از زایمان) رخ می‌دهد.
- الگوی فصلی: افسردگی که با تغییر فصل و کاهش مواجهه با نور خورشید شروع می‌شود.
بعضی از اختلالات روانی هم افسردگی را به‌عنوان یکی از علائم خود دارند. مثلا اختلال دوقطبی نوع I و II با نوسانات شدید خلقی بین شیدایی و افسردگی همراه است. اختلال سیکلوتایمیک نسخه خفیف‌تری از این نوسانات را نشان می‌دهد. اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه که بیشتر در کودکان دیده می‌شود، با تحریک‌پذیری شدید و طغیان‌های عصبی همراه است و احتمالاً در نوجوانی یا بزرگسالی به افسردگی یا اضطراب تبدیل می‌شود.
اختلال افسردگی مداوم (دیستایمیا) نوعی افسردگی خفیف اما طولانی‌مدت است که اگرچه زندگی را مختل نمی‌کند، اما باعث می‌شود از زندگی لذت نبرید. اختلال نارسایی پیش از قاعدگی به تغییرات هورمونی ربط دارد و علائم افسردگی آن از یک هفته قبل از قاعدگی آغاز و پس از آن برطرف می‌شود. به دلیل مصرف مواد مخدر، داروهای خاص یا مشکلات جسمی دیگر امکان دارد فرد را به انواع افسردگی دچار کنند.
انواع افسردگی کدام‌اند؟
انواع افسردگی در طیف مختلفی قرار دارند. گاهی به‌طور ضعیف فرد را به چالش می‌کشند و گاهی با شدیدترین علائم تمام زندگی را دچار بحران میکنند. ما در ادامه به شایع‌ترین انواع افسردگی می‌پردازیم.
۱- افسردگی اساسی
این نوع افسردگی به «اختلال افسردگی اساسی» یا «افسردگی بالینی» معروف است. افسردگی اساسی شایع‌ترین و شدیدترین نوع افسردگی به شمار می‌رود. بعضی از علائم افسردگی اساسی عبارت‌اند از:
- از دست دادن علاقه یا لذت نسبت به فعالیت‌های روزمره
- کاهش یا افزایش وزن بدون دلیل مشخص
- تغییر در الگوی غذا خوردن (پرخوری یا کاهش اشتها)
- احساس خواب‌آلودگی مفرط یا مشکل در به خواب رفتن
- بی‌قراری و تحریک‌پذیری یا برعکس، کندی قابل‌توجه در حرکات جسمی و ذهنی
- احساس خستگی و کمبود انرژی مداوم
- احساس بی‌ارزشی یا گناه بیش از حد
- مشکل در تمرکز، تصمیم‌گیری یا توجه
- افکار خودکشی، اقدام به خودکشی یا داشتن برنامه‌ای برای پایان دادن به زندگی
به نقل از سایت webmd: «اگر در بیشتر روزهای هفته، به مدت دو هفته یا بیشتر، حداقل پنج مورد از علائم افسردگی را تجربه کنید، روانپزشک یا روانشناس افسردگی اساسی را برای شما تشخیص می‌دهد. یکی از این علائم حتما باید خلق افسرده یا از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره باشد.»
افسردگی اساسی با توجه به احساسات ناشی از افسردگی، به یکی از اشکال زیر خودش را نشان می‌دهد:
| انواع افسردگی | |
| افسردگی همراه با پریشانی اضطرابی (Anxious distress) | ۱- احساس تنش و بی‌قراری در بیشتر روزها ۲- مشکل در تمرکز به دلیل نگرانی بیش از حد از وقوع اتفاقات بد ۳- احساس از دست دادن کنترل بر خود |
| افسردگی مالیخولیایی (Melancholic features) | ۱- احساس اندوه شدید و بی‌علاقگی به فعالیت‌هایی که قبلا لذت‌بخش بودند. ۲- لذت نبردن از رویدادها، حتی در مواجهه با رویدادهای مثبت ۳- احساس ناامیدی و غم شدید، به‌ویژه در ساعات صبح ۴- کاهش وزن و بی‌اشتهایی ۵- اختلال در خواب و بیدار شدن زودتر از حد معمول ۶- افکار خودکشی |
| افسردگی مختلط (Mixed features) | ۱- احساس بی‌قراری مداوم ۲- پرحرفی و صحبت بیش از حد ۳- انجام حرکات غیرضروری ۴- رفتارهای تکانشی و تصمیم‌گیری‌های عجولانه |
در فرایند درمان انواع افسردگی مانند افسردگی اساسی، ترکیب انواع روان‌درمانی (مقاله مرتبط: روان درمانی چیست) و دارودرمانی موثرترین روشی است که متخصصان استفاده میکنند. در روان درمانی فردی، فرد راهکارهایی برای مدیریت علائم یاد می‌گیرد. داروهای ضدافسردگی هم به تعادل شیمیایی مغز کمک میکنند. اگر این روش‌ها نتیجه‌بخش نباشند، گزینه‌های پیشرفته‌تری مانند درمان الکتروشوک (ECT) برای تنظیم فعالیت‌های عصبی، تحریک مغناطیسی مغز (TMS) جهت فعال‌سازی بخش‌های مرتبط با خلق‌وخو و تحریک عصب واگ (VNS) که با کاشت یک دستگاه، عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد، پیشنهاد می‌شوند. این روش‌ها به تنظیم فعالیت مغزی کمک میکنند و معجزه‌ای برای افسردگی شدید یا مقاوم به درمان هستند.
۲- اختلال افسردگی مداوم (PDD)
اگر نشانه‌های افسردگی دو سال یا بیشتر ادامه‌دار شود، به آن اختلال افسردگی مداوم یا «Persistent Depressive Disorder» گفته می‌شود. این اصطلاح ترکیب دو اختلال یعنی دیستایمیا (افسردگی خفیف و مداوم) و افسردگی اساسی مزمن است. علائم اختلال افسردگی مداوم عبارت‌اند از:
- تغییر در اشتها (کاهش یا افزایش میزان غذا خوردن)
- اختلال در الگوی خواب (بی‌خوابی یا خواب بیش از حد)
- احساس خستگی مداوم و کاهش انرژی
- عزت‌نفس پایین
- مشکل در تمرکز یا تصمیم‌گیری
- احساس ناامیدی
روان درمانی، دارودرمانی یا ترکیبی از هر دو روش به درمان این مدل از انواع افسردگی کمک میکنند.
۳- اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)
اختلال دوقطبی که به افسردگی شیدایی هم معروف است، با نوسانات شدید خلقی خودش را نشان می‌دهد. این نوسانات شامل دوره‌های شیدایی (انرژی بالا و خلق بالا) و افسردگی (خلق پایین و کاهش انرژی) می‌شوند. در فاز افسردگی، فرد علائم مشابه افسردگی اساسی را تجربه میکند. برای کنترل این نوسانات خلقی، پزشک معمولا نسخه‌ای از تثبیت‌کننده‌های خلقی مانند لیتیوم می‌دهد.
بر اساس گزارشات اعلامی سایت psychiatrictimes: «سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) سه داروی لاتودا (Latuda)، ترکیب اولانزاپین‌فلوکستین (Olanzapine-Fluoxetine Combination) و سروکوئل (Seroquel) را برای درمان فاز افسردگی در اختلال دوقطبی تایید کرده است.» مانند روشهای درمانی انواع افسردگی که قبلا درباره آن‌ها صحبت کردیم روان‌درمانی علاوه بر دارودرمانی، نقش مهمی در حمایت از فرد مبتلا و خانواده او دارد.
۴- اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه (DMDD)
اختلال بی‌نظمی خلقی اخلال‌گرانه یکی دیگر از انواع افسردگی است که در آن کودکان و نوجوانان «۶ تا ۱۸ سال» دچار طغیان‌های شدید و مکرر خشم و تحریک‌پذیری پایدار می‌شوند. این اختلال مشکلات جدی در خانه و مدرسه کودکان ایجاد میکند و بر روابط اجتماعی آن‌ها با همسالان تاثیر منفی می‌گذارد. علائم معمولا بین ۶ تا ۱۰سالگی ظاهر می‌شوند و برای تشخیص این اختلال، کودک باید حداقل ۱۲ ماه این علائم را داشته باشد.
انواع روان‌درمانی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) و آموزش والدین یکی از روشهای درمانی اختلال افسردگی اخلال‌گرانه هستند. متخصصان روان‌شناسی برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال، معمولا ابتدا روان‌درمانی را توصیه میکنند و در صورت نیاز به روانپزشک برای دارو ارجاع می‌دهند. برای نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ سال، ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی رایج‌ترین روش درمانی است.
۵- اختلال عاطفی فصلی (SAD)
اختلال عاطفی فصلی که به‌عنوان افسردگی اساسی با الگوی فصلی هم شناخته می‌شود، دوره افسردگی شدیدی است که با تغییر فصول رخ می‌دهد. بیشتر افراد این اختلال را در ماه‌های زمستان، زمانی که روزها کوتاه‌تر و تابش نور خورشید کمتر می‌شود تجربه میکنند. احوال فردی که به این اختلال مبتلا است در فصل‌های بهار و تابستان بهتر می‌شود. افراد ساکن در نواحی دورتر از خط استوا مانند مناطق شمالی مانند آلاسکا یا نیوانگلند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
کاهش تابش نور خورشید در ماه‌های زمستان باعث می‌شود بدن شما ملاتونین بیشتری تولید کند و سروتونین کمتری بسازد؛ بنابراین بدن شما نمی‌تواند به‌راحتی با روزهای کوتاه‌تر سازگار شود و مشکلاتی در خواب، خلق‌وخو و رفتار به وجود می‌آید. داروهای ضدافسردگی و درمان با نور بهترین روشهای درمانی هستند. در روش درمان با نور، شما باید روزانه حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در مقابل جعبه نور مخصوص بنشینید. البته روان‌درمانی و استفاده از ویتامین D هم سطح سروتونین شما را افزایش می‌دهند.
۶- افسردگی سایکوتیک
افرادی که دچار افسردگی روان‌پریشانه هستند، علاوه بر علائم شدید افسردگی، با نشانه‌های روان‌پریشانه مانند توهمات (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)، هذیان‌ها (باورهای غلط) و پارانویا (باور نادرست به این که دیگران قصد آسیب رساندن به آن‌ها دارند) مواجه می‌شوند. برای درمان این نوع از انواع افسردگی ترکیب داروهای ضدافسردگی و آنتی‌سایکوتیک‌ها معمولا مؤثر هستند و در بعضی موارد، درمان الکتروشوک (ECT) هم به بهبود وضعیت مراجع کمک میکند.
۷- افسردگی پیش از زایمان (پریناتال)
افسردگی پیش از زایمان یکی از انواع افسردگی است که در دوران بارداری رخ می‌دهد و باعث ایجاد ناراحتی یا اندوه مستمر می‌شود. تغییرات هورمونی در دوران بارداری بر خلق‌وخوی شما تاثیر می‌گذارد و امکان دارد در نهایت به افسردگی طولانی‌مدت ختم شود. علائم افسردگی پیش از زایمان عبارت‌اند از:
- کاهش اشتها و تغییرات وزن
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلا لذت‌بخش بوده‌اند.
- تحریک‌پذیری
- احساس غم یا ناامیدی
- اضطراب
- علائم جسمی (که ناشی از مشکل جسمی نیستند) مانند سردرد، دردهای عضلانی یا تهوع.
تغییرات سبک زندگی، ورزش، تغذیه مناسب و خواب کافی، روان‌درمانی و دارودرمانی بهترین روشهای درمانی هستند.
۸- افسردگی پس از زایمان
اگر بیشتر از دو هفته پس از تولد فرزندتان احساس غم، ناامیدی یا اضطراب داشته باشید، احتمالاً به افسردگی پس از زایمان مبتلا شده‌اید. این احساسات آن‌قدر شدید هستند که نمیتوانید ارتباط عاطفی با نوزاد خود برقرار کنید و زندگی روزمره شما تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
افسردگی روان‌پریشانه پس از زایمان نوعی نادر اما شدید از افسردگی است که نیاز به درمان فوری دارد. اگر توهمات (دیدن چیزهایی که وجود ندارند)، هذیان‌ها (باور به چیزهای غیرواقعی و نادرست) یا افکار خودکشی یا آسیب رساندن به نوزاد خود دارید، بلافاصله با شماره اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.
آیا می‌دانستید تقریبا ۱ نفر از هر ۷ مادر این اختلال را تجربه میکند؟ متخصصان سلامت روان ترکیبی از مشاوره، گروه‌های حمایتی و داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی را برای درمان علائم شما توصیه میکنند. درمان هورمونی هم یکی از روشهای موثر برای درمان افسردگی پس از زایمان است.
۹- اختلال نارسایی پیشاقاعدگی (PMDD)
یکی از انواع افسردگی که این روزها در سوشال‌مدیاها درباره آن صحبت می‌شود، اختلال پیش از قاعدگی خانم‌ها است. البته مرز باریکی بین PMS و PMDD وجود دارد. خانم‌ها یک یا دو هفته قبل از شروع قاعدگی، افسردگی و سایر علائم خلقی را تجربه میکنند. این اختلال خلقی بسیار شدیدتر از سندرم پیشاقاعدگی (PMS) است و در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد میکند. علائم این نوع اختلال از انواع افسردگی عبارت‌اند از:
- نوسانات خلقی
- تحریک‌پذیری شدید
- اضطراب شدید
- مشکل در تمرکز
- خستگی مفرط
- تغییر در اشتها یا الگوی خواب
داروهای ضدافسردگی یا درمان‌های هورمونی، تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی و روان‌درمانی بهترین روشهای درمان اختلال افسردگی پیش از قاعدگی هستند.
۱۰- افسردگی موقعیتی
حتما از بعضی افراد که عزیزشان فوت کرده است یا طلاق گرفته‌اند شنیده‌اید که می‌گویند: «روزهایم بعد از این اتفاق رنگی ندارد.» افسردگی موقعیتی یا سندرم واکنش به استرس یکی از انواع افسردگی است که فرد در مواجهه با رویدادها و تغییرات زندگی به آن مبتلا می‌شود. روان‌درمانی به فرد کمک میکند تا از این دوره افسردگی که ناشی از اتفاقی استرس‌زا است، عبور کند. (مقاله مرتبط: افسردگی بعد از طلاق)
۱۱- افسردگی غیرمعمول (آتیپیک)
افسردگی غیرمعمول نوعی از انواع افسردگی است که تفاوت‌هایی اساسی با افسردگی معمولی دارد و برای شناسایی آن باید علائم خاصی وجود داشته باشد. اگر شما افسردگی غیرمعمول یا اختلال افسردگی اساسی با ویژگی‌های غیرمعمول داشته باشید، رویداد مثبتی می‌تواند به‌طور موقت خلق شما را بهبود بخشد. این پدیده به‌عنوان «واکنش‌پذیری خلقی» شناخته می‌شود. سایر علائم افسردگی غیرمعمول عبارت‌اند از:
- افزایش اشتها
- خوابیدن بیشتر از حد معمول
- احساس سنگینی در دست‌ها و پاها
- حساسیت زیاد به انتقاد
برای درمان این اختلال از انواع افسردگی روانپزشک داروهایی از دسته مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) یا مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) تجویز میکند. (مقاله مرتبط: افسردگی تعطیلات)
کلام آخر حس
انواع افسردگی مانند رنگ‌های مختلف در یک طیف هستند که هرکدام سایه و شدت متفاوتی دارند. برخی از آن‌ها مانند افسردگی اساسی، شدید و تاریک هستند درحالی‌که افسردگی غیرمعمول یا افسردگی موقعیتی همچون ابر سیاه، گهگاه با شعاعی از نور ظاهر می‌شود. اگر شما یا اطرافیانتان با این احساس افسردگی روبه‌رو هستید و به کمک نیاز دارید، حتی یک‌صدم ثانیه هم درنگ نکنید.
در کلینیک حس، تیمی از روانشناسان مجرب و متخصص در کنار شما هستند تا با ارائه مشاوره‌های تخصصی و درمان‌های موثر، راهی به سوی بهبودی و آرامش روانی شما باز کنند. ما در کلینیک حس به شما کمک می‌کنیم تا کیفیت زندگی‌تان به حالتی مثبت و طبیعی برگردد. فرقی نمی‌کند کجا زندگی می‌کنید؛ با پرکردن فرم نوبت‌دهی، با مشاوران ما ارتباط بگیرید و اولین قدم را به سمت زندگی بهتر بردارید.
سوالات متداول
- هزینه درمان انواع افسردگی چقدر است؟
هزینههای درمانی انواع افسردگی به روش درمانی، مدرک متخصص و قوانین مراکز بستگی دارد. - برای درمان انواع افسردگی به کدام دکتر مراجعه کنیم؟
روانشناسان بالینی، مشاوران، رواندرمانگرها و روانپزشک برای درمان انواع افسردگی به شما کمک میکنند. - آیا تست افسردگی نوع آن را مشخص میکند؟
تست افسردگی به تشخیص این اختلال کمک میکند اما با آن نمیتوانید نوع افسردگی را تشخیص دهید.